स्वामी समर्थ पुण्यतिथी 2025 निमित्त गुरूचरित्र पारायण कसे करावे?

श्री स्वामी समर्थ महाराज हे श्री दत्तात्रेयांचे अवतार मानले जातात. त्यांनी आपल्या दिव्य चरित्र, कृपा आणि अद्भुत अनुभवांनी भक्तांच्या जीवनात अमूल्य परिवर्तन घडवले आहे.

चैत्र महिन्यातील कृष्णपक्ष त्रयोदशी, शके १८०० या दिवशी अक्कलकोट येथे वटवृक्षाजवळ समाधी घेऊन त्यांनी आपले अवतार कार्य पूर्ण केले. यंदा, २०२५ साली श्री स्वामी समर्थ महाराजांची पुण्यतिथी २६ एप्रिल रोजी, शनिवारी येत आहे.

या पुण्यतिथीच्या निमित्ताने भक्तगण सात दिवसांचे श्री गुरुचरित्र पारायण करतात.

या लेखात, अशा पारायणाची सविस्तर माहिती दिली आहे — कधी सुरुवात करावी, रोज किती अध्याय वाचावेत, कोणते नियम पाळावेत, पूजा मांडणी नसेल तरी पारायण कसे करावे, संकल्प, नैवेद्य, आणि उद्यापन कसे करावे, इत्यादी.

घर लहान असेल, वेळ मर्यादित असेल, मासिक पाळी किंवा विटाळ असेल, उपवास असेल तरीही हे पारायण सहज आणि भक्तिभावाने करता येईल याबाबत मार्गदर्शन करण्यात आले आहे.

खरं श्रद्धेचं आणि भक्तीचं महत्व आहे, कठोर नियमांचं नाही — ही भावना लक्षात घेऊन अत्यंत सोप्या आणि सर्वांसाठी करता येईल अशा पद्धतीने ही माहिती सजवण्यात आली आहे.या लेखाचा उद्देश प्रत्येक भक्ताला, अगदी सामान्य घरगुती परिस्थितीतही, स्वामी समर्थ महाराजांच्या पुण्यतिथीच्या निमित्ताने श्री गुरुचरित्र पारायण करण्यासाठी प्रेरित करणे आणि मार्गदर्शन करणे आहे.

गुरुचरित्र पारायण कधी सुरू करावे आणि कशा प्रकारे समाप्त करावे?

गुरुचरित्र पारायण सुरू करण्यासाठी सर्वात योग्य वेळ म्हणजे स्वामी समर्थ महाराजांच्या पुण्यतिथीच्या सात दिवस आधीचा दिवस. २०२५ मध्ये पुण्यतिथी २६ एप्रिल रोजी असल्याने पारायण २० एप्रिलपासून सुरू करावे. 

प्रत्येक दिवशी ठराविक अध्याय वाचावेत आणि शक्यतो एकाच वेळेस, एकाच ठिकाणी वाचन करावे. सातव्या दिवशी म्हणजे पुण्यतिथीच्या दिवशी शेवटचे अध्याय वाचून पारायणाची सांगता करावी. 

त्या दिवशी महाराजांना प्रिय असलेला नैवेद्य तयार करून अर्पण करावा, आरती करावी. उद्यापनासाठी जर जोडपं नसेल, तर गरजू व्यक्तीस शिधा दान करावा. 

शेवटी दुसऱ्या दिवशी पूजा मांडणी उचलावी आणि क्षमा मागून पारायण पूर्ण करावे.

सात दिवसांचे गुरुचरित्र पारायण करताना रोज किती अध्याय वाचावेत?

 सात दिवसांच्या गुरुचरित्र पारायणात दररोज वाचायचे अध्याय पुढीलप्रमाणे आहेत:

1. पहिला दिवस – १ ते ९ अध्याय
   
2. दुसरा दिवस – १० ते २१ अध्याय
   
3. तिसरा दिवस – २२ ते २९ अध्याय
   
4. चौथा दिवस – ३० ते ३५ अध्याय
   
5. पाचवा दिवस – ३६ ते ३८ अध्याय
   
6. सहावा दिवस – ३९ ते ४३ अध्याय
   
7. सातवा दिवस (समाप्तीचा दिवस) – ४४ ते ५३ अध्याय
   

या प्रमाणे, दररोज ठराविक अध्याय वाचून सात दिवसांत पूर्ण गुरुचरित्र पारायण पूर्ण करता येते.

टीप:

• वाचनाची वेळ शक्यतो रोज एकच ठेवावी.
  
• दुपारी १२ ते १२:३० या वेळेत पारायण करू नये (ही दत्त महाराजांची भिक्षेची वेळ आहे).
  
• वाचन करताना पवित्र भाव ठेवावा आणि नियमांचे पालन करावे.

गुरुचरित्र पारायणाच्या काळात आहारामध्ये काय खावे आणि काय टाळावे?

गुरुचरित्र पारायणाच्या काळात आहार – काय खावे, काय टाळावे

गुरुचरित्र पारायण हा एक अतिशय पवित्र आणि भक्तिभावपूर्ण सप्ताह असतो. या काळात आहार शुद्ध, सात्त्विक आणि पचायला हलका असणे आवश्यक आहे. पारायण काळातील आहार फक्त शरीरासाठीच नव्हे तर मनाच्या शुद्धतेसाठी सुद्धा महत्त्वाचा मानला जातो.

१. काय खावे?

• सात्त्विक आहार: फळे, दूध, लोणी, तूप, ताक, भात, वरण, भाजी (विशेषतः कोथिंबीर, गाजर, बीट, दुधी, घेवडा, वांगी, फुलकोबी), पोळी यांचा समावेश असलेला साधा आहार घ्यावा.
  
• गोड पदार्थ: श्रीखंड, पुरण, पायसम (खीर), साखरपारा, लाडू असे पारंपरिक गोड पदार्थ नैवेद्याकरिता व प्रसादाकरिता तयार करावेत.
  
• दत्त महाराजांना प्रिय नैवेद्य: वरण-भात, घेवड्याची भाजी, पोळी आणि पुरणपोळी अशा घरगुती स्वयंपाकाचे नैवेद्य घ्यावेत.
  
• अनेक ठिकाणी फलाहार देखील चालतो: विशेषतः उपवासाच्या दिवशी फळं, साखरपारे, दूध, साखर, सुका मेवा वगैरे सेवन करता येते.
  

२. काय टाळावे?

• मासाहार पूर्णपणे वर्ज्य: मांस, मच्छी, अंडी यांचा सेवन पूर्णपणे टाळावा.
  
• मद्यपान आणि धूम्रपान: अशा पवित्र सप्ताहात या गोष्टींचा सहवासही टाळावा.
  
• तामसिक आणि भारी आहार: लसून, कांदा, गरम मसाले, फरसाण, बेकरीचे पदार्थ, फास्टफूड, लोणचं, पापड, खारवलेले पदार्थ टाळावेत.
  
• बाहेरचे खाद्यपदार्थ: हॉटेलमधून आणलेले अन्न, पॅकबंद खाद्यपदार्थ पारायण काळात टाळावेत.
  
• अत्याधिक तूप-तेलकट पदार्थ: पचायला जड अन्नपदार्थांचे सेवन टाळा, विशेषतः रात्रीच्या जेवणात.
  

३. उपवासाचे वेळी: जर पारायणाच्या काळात एखादा उपवास आला, तर फळं, उपवासाचे शिजवलेले पदार्थ (जसे की साबुदाणा खिचडी, आलू भाजी, शेंगदाणा लाडू, दूध, दही) खाणे चालते. परंतु मन आणि शरीर दोन्ही शुद्ध राहील याची काळजी घ्या.

४. पाण्याची शुद्धता:
फक्त उकळून गार केलेले अथवा फिल्टर केलेले पाणी प्यावे. पाण्याच्या स्वच्छतेकडे विशेष लक्ष द्यावे.

गुरुचरित्र पारायण हा साधा, शांत, व सात्त्विक जीवनशैलीकडे नेणारा मार्ग आहे. आहार हे त्याचे एक महत्त्वाचे अंग आहे. शुद्ध आहार, शुद्ध विचार आणि भक्तिभावाने केलेले पारायण हेच खरे महाराजांचे सेवेसाठी समर्पण असते.

हेही वाचा : संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण कधी आणि कसे करावे?

मासिक पाळी, सुतक किंवा उपवास आल्यास गुरुचरित्र पारायण कसे करावे?

१. मासिक पाळी (मासिक धर्म):
जर पारायणाच्या सात दिवसांच्या काळात एखाद्या स्त्रीस मासिक पाळी आली, तर त्या काळात ती पारायण करू शकत नाही. अशा वेळी घरातील इतर कोणीही (ज्यांना विटाळ नाही) हे पारायण पूर्ण करू शकतात.

• उर्वरित अध्याय त्या व्यक्तीने वाचावेत.
  
• ज्यावेळी विटाळ संपेल, त्यानंतर संपूर्ण स्नान करून, नव्या कपड्यांमध्ये ती व्यक्ती पुन्हा पूजा व पारायणात सहभागी होऊ शकते.
  
• हे योग्य पद्धतीने केल्यास कुठलीही अडचण नाही, कारण शुद्ध मनाने केलेली सेवा हीच श्रेष्ठ आहे.
  

२. सुतक / अपमृत्यू (मृत्यूकार्य):
पारायणादरम्यान घरात सुतक (कुटुंबातील व्यक्तीचे निधन) पडल्यास पारायण तात्काळ थांबवावे.

• ग्रंथ बंद करून ठेवावा, पूजा मांडणी उचलावी आणि दिवा विझवावा.
  
• नंतर सुतक पूर्ण झाल्यानंतर, स्वच्छ स्नान करून, नव्याने संकल्प करून सात दिवसांचे नवीन पारायण करावे.
  
• पारायण अर्धवट राहिल्यास, ते तसंच न सोडता, नंतर पुन्हा संकल्प करून पूर्ण करणे गरजेचे आहे.
  

३. उपवास:
जर पारायण काळात उपवास असेल (जसे एकादशी, संकष्ट चतुर्थी वगैरे), तरीही तुम्ही पारायण करू शकता. उपवासामुळे पारायणात अडथळा येत नाही.

• उपवास करत असताना शारीरिक शक्ती कमी असेल, तरीही शक्य तितकं वाचन करावे.
  
• जर खूप अशक्त वाटत असेल, तर तेवढ्याच श्रद्धेने ‘श्री गुरुदेव दत्त’ किंवा ‘श्री स्वामी समर्थ’ या मंत्राचा जप करावा.
  

महत्वाचे मुद्दे लक्षात ठेवा:

• गुरुचरित्र पारायण ही एक श्रद्धेची आणि भक्तीची गोष्ट आहे. शरीराने होऊ शकेल तशी सेवा करा, पण मन:पूर्वक करा.
  
• देव किंवा गुरु शिक्षा देत नाहीत. आपल्या कर्मांनुसार आपल्याला फळ मिळते. त्यामुळे भीती न ठेवता भक्तिभाव ठेवा.
  
• अडथळा आला, अर्धवट पारायण राहिलं, तरी अपराधी वाटून न घेता – मनोभावे क्षमा मागा आणि संधी मिळाल्यावर नव्याने पारायण करा.

हेही वाचा : संकल्प करणे म्हणजे काय?

पारायणाचा संकल्प कोणत्या दिवशी व कसा करावा?

गुरुचरित्र पारायण करताना संकल्प हा पारायणाच्या पहिल्या दिवशी फक्त एकदाच करायचा असतो. संकल्प म्हणजे आपण मनाने घेतलेला दृढ निर्धार – की आपण हे पारायण सात दिवस श्रद्धेने, भक्तीने आणि शक्य तितक्या नियमांनी पार पाडणार आहोत.

संकल्प कधी करावा?

पारायणास सुरूवात करत असताना, म्हणजे पहिल्या दिवशी – ज्या दिवशी आपण पारायण आरंभ करतोय त्या दिवशी – वाचन सुरू करण्यापूर्वी संकल्प करायचा असतो.

संकल्प कसा करावा?

1. पवित्र मनाने आचमन घेऊन आणि देवघरासमोर बसून, दिवा, अगरबत्ती, गंध, फुलं लावून, दत्त महाराज किंवा स्वामी समर्थांचा फोटो/मूर्ती समोर ठेवून संकल्प करावा.
   
2. संकल्पानंतर श्री गुरुदेव दत्त किंवा श्री स्वामी समर्थ यांचा ११ वेळा जप करावा आणि त्यानंतर त्या दिवशीचे अध्याय वाचन सुरू करावे.
   
3. संकल्प करताना खालील प्रमाणे मनोभावे म्हणावे (आपल्या नावाने आणि घरच्या लोकांच्या कल्याणासाठी):

“ॐ श्री गुरुदेव दत्त।
मी (आपले पूर्ण नाव) श्रद्धेने व भक्तीने आजपासून सात दिवस श्री गुरुचरित्र पारायण करीत आहे.
श्री स्वामी समर्थ महाराजांच्या कृपेने हे पारायण पूर्ण करण्याचा माझा संकल्प आहे.
हे पारायण मी माझ्या कुटुंबाच्या सुख, शांतता, आरोग्य, मंगलकामना, आणि आध्यात्मिक उन्नतीसाठी करीत आहे.
या पारायणामध्ये येणाऱ्या कोणत्याही अडथळ्यावर मात करून, पूर्ण निष्ठेने आणि भक्तीभावाने हे पारायण पूर्ण करण्याचा मी संकल्प करतो.
हे श्री गुरुदेव, माझा संकल्प यशस्वी करा। श्री स्वामी समर्थ!”

जर तुम्ही पारायण वाचनासाठी ठराविक जागा आणि वेळ ठरवली असेल, तर ती सात दिवस एकसारखी ठेवण्याचा प्रयत्न करावा. शक्य झाल्यास संकल्पाच्या दिवशी तुम्ही पूजा मांडणी केली असेल, तर ती संपूर्ण सप्ताह तशीच ठेवावी.

संकल्प हा केवळ औपचारिक विधी नसून, आपल्या अंतरमनातील भक्ती आणि गुरूसेवेचा प्रारंभ आहे. संकल्प घेताना मन एकाग्र आणि पवित्र ठेवणे आवश्यक आहे.

उद्यापन कोणत्या दिवशी आणि कशा प्रकारे करावे?

उद्यापन हे श्री स्वामी समर्थ महाराजांच्या पुण्यतिथीच्या दिवशी, म्हणजे २६ एप्रिल २०२५, शनिवार या दिवशीच करायचे आहे. कारण त्या दिवशीच गुरुचरित्र पारायणाचा शेवटचा दिवस आहे आणि पूर्ण सात दिवसांचे पारायण पूर्ण होतं.

उद्यापन कसे करावे? (सोप्या पद्धतीने)

१. सातव्या दिवशीचे अध्याय पूर्ण करणे:

• ४४ ते ५३ अध्याय वाचा.
  
• वाचन झाल्यावर ग्रंथाला व फोटोला नमस्कार करा.
  
• त्या दिवशी स्वामी महाराजांच्या आवडीचा स्वयंपाक करा:
  
  • वरण-भात
    
  • घेवड्याच्या शेंगांची भाजी
    
  • पोळी
    
  • गोड पदार्थ (श्रीखंड/खीर/लाडू)
    
  • शक्य असल्यास पुरणपोळी बनवा.
    

२. नैवेद्य दाखवणे:

• तीन नैवेद्य वाढा – महाराजांच्या फोटो/मूर्तीसमोर ठेवून दाखवा.
  
• आरत्या म्हणा:
  
  • श्री गणपती
    
  • श्री दत्तगुरू
    
  • श्री स्वामी समर्थ
    
  • तुमचे कुलदैवत
    

३. जोडपं बोलावलं असेल तर:

• जोडपं (पुरुष व महिला) यांना आसन द्या.
  
• त्यांना गुरू मानून नमस्कार करा.
  
• त्यांना हळद-कुंकू लावा, गंध लावा.
  
• समोर रांगोळी काढा, नैवेद्य वाढा.
  
• घरातील सर्वांनी त्यांना नमस्कार करून, जेवण घालावे.
  
• महिलेची ओटी भरा.
  

४. जर जोडपं मिळालं नाही तर:

• एका ताटात शिधा (भात, पोळी, भाजी, गोड पदार्थ) वाढा.
  
• त्याला हळद-कुंकू लावून, गंध-दक्षिणा अर्पण करा.
  
• तो शिधा गरजू कुटुंबास द्या, जेणेकरून त्यांचं एक वेळचं जेवण पूर्ण होईल.
  
• गरजू न मिळाल्यास, जवळच्या दत्त मंदिरात किंवा कोणत्याही मंदिरात शिधा ठेवून या.
  

५. उद्यापनानंतर काय?

• त्या दिवशी पूजा मांडणी उचलू नका.
  
• २७ एप्रिल, रविवारी, सकाळी स्नान करून, स्वच्छ कपडे घालून:
  
  • दिवा लावा
    
  • गोडाचा नैवेद्य (दूध-साखर/साखर खडी)
    
  • हळद-कुंकू, गंध, अक्षता अर्पण करा
    
  • धूप-दीप दाखवा
    
  • “काही चूकभूल झाली असेल, तर माफ करा” असे सांगून पूजा मांडणी उचलावी.
    

टीप: तुम्हाला जर संपूर्ण आठवडा शुद्धीने करता आला नसेल (मासिक पाळी, सुतक, अडचण), तर हे उद्यापन करू नये. महाराजांची क्षमा मागून, नंतर संधी मिळाल्यावर संपूर्ण सात दिवसांचे पारायण व उद्यापन पुन्हा करावे.

निष्कर्ष : गुरूचरित्र पारायण कसे करावे?

श्री स्वामी समर्थ पुण्यतिथीनिमित्त गुरुचरित्र पारायण श्रद्धा, नियम आणि भक्तीभावाने करावे. पूजेमध्ये साधेपणा चालतो, पण मन पवित्र असावे. सात दिवस वाचन, नैवेद्य, आरती व शेवटी उद्यापन करून सेवा पूर्ण करावी. गुरूंची कृपा मिळवण्यासाठी भाव महत्त्वाचा. 

अशा प्रकारच्या अजून महत्वाच्या माहिती साठी स्वामी आई वेबसाईट वर इतर लेख वाचू शकता.  दिलेली  माहिती आवडली असेल तर कंमेंट मध्ये नक्की लिहा “श्री स्वामी समर्थ “