भारतात विवाह हा केवळ दोन व्यक्तींचा नाही तर दोन कुटुंबांचा संगम असतो. पारंपारिक पद्धतीने विवाह करण्याची प्रथा असली तरी, आधुनिक युगात रजिस्टर विवाह किंवा न्यायालयीन विवाह करण्याची प्रवृत्ती वाढली आहे.
रजिस्टर विवाह हा एक कायदेशीरदृष्ट्या मान्यताप्राप्त विवाह आहे जो कोणत्याही धार्मिक विधीशिवाय नोंदणी कार्यालयात पार पडतो. हा लेख रजिस्टर विवाह का करायचा, त्याची प्रक्रिया काय आहे आणि त्याचे फायदे कोणते आहेत याची सखोल माहिती देईल.
रजिस्टर विवाह ही एक सोपी आणि पारदर्शक प्रक्रिया आहे जी जोडप्यांना कायदेशीर संरक्षण प्रदान करते. या लेखाद्वारे आपण रजिस्टर विवाहाबद्दलच्या सर्व शंकांचे निराकरण करू शकतो.
नोंदणी विवाह vs. रजिस्टर विवाह:
- नोंदणी विवाह: हा एक व्यापक शब्द आहे जो कोणत्याही प्रकारच्या विवाहाची कायदेशीर नोंदणी दर्शवतो. यात पारंपारिक पद्धतीने झालेला विवाह आणि न्यायालयीन विवाह दोन्ही समाविष्ट आहेत.
- रजिस्टर विवाह: हा शब्द विशेषतः न्यायालयात किंवा विवाह नोंदणी कार्यालयात पार पडणाऱ्या विवाहालाच संबोधित करतो. यात कोणतेही धार्मिक विधी किंवा परंपरांचे पालन केले जात नाही.
रजिस्टर विवाह कसा करतात?
स्पेशल मॅरेज अॅक्ट: रजिस्टर विवाह करण्याची सर्व प्रक्रिया ‘स्पेशल मॅरेज अॅक्ट” अंतर्गत येते.
वय: वराचे वय २१ वर्षे आणि वधूचे वय १८ वर्षे असणे आवश्यक आहे.
पूर्वविवाह: दोघांचेही पहिले लग्न झाले नसावे. जर पूर्वी लग्न झाले असेल तर घटस्फोट झाला असावा किंवा पूर्व पती/पत्नी जिवंत नसावेत.
नातेसंबंध: वर आणि वधू यांच्यात रक्ताचे नाते नसावे.
मानसिक क्षमता: दोघेही मानसिकदृष्ट्या सक्षम असावेत.
अर्ज: विवाह नोंदणी कार्यालयात विवाह नोंदणीचा अर्ज द्यावा लागतो.
कागदपत्रे: अर्जासोबत जन्म प्रमाणपत्र, अधिवास प्रमाणपत्र, रेशन कार्ड इत्यादी कागदपत्रे जोडावी लागतात.
नोटीस: विवाह नोंदणी कार्यालयात एक नोटीस लावली जाते.
साक्षीदार: विवाह सोहळ्याला तीन साक्षीदारांची उपस्थिती आवश्यक असते.
शपथ: विवाह अधिकाऱ्यासमोर शपथ घ्यावी लागते.
नोंदणी: विवाह अधिकारी विवाह रजिस्टरमध्ये नोंद करतो आणि विवाह प्रमाणपत्र जारी करतो.
रजिस्टर विवाह करण्याची प्रक्रिया:
- अर्ज: विवाह नोंदणी कार्यालयात विवाह नोंदणीचा अर्ज सादर करावा लागतो.
- कागदपत्रे:
- दोन्ही पक्षांचे पासपोर्ट साईज फोटो
- जन्म प्रमाणपत्र
- अधिवास प्रमाणपत्र (राशन कार्ड, पासपोर्ट, वोटर आयडी इ.)
- ओळखीचे पुरावे (पॅन कार्ड, आधार कार्ड इ.)
- विवाह शुल्क
- नोंदणी: विवाह नोंदणी अधिकारी अर्ज आणि कागदपत्रांची पडताळणी करून विवाह नोंदणी करतात.
- विवाह प्रमाणपत्र: विवाह नोंदणी झाल्यानंतर विवाह प्रमाणपत्र जारी केले जाते.
महत्वाची मुद्दे:
- नोटीस: विवाह नोंदणी कार्यालयात लग्नाची नोटीस लावली जाते. जर कोणाला या विवाहाबाबत आक्षेप असल्यास ते या कालावधीत नोंदणी कार्यालयात दाखल करू शकतात.
- साक्षीदार: विवाह समारंभाला तीन साक्षीदारांची उपस्थिती अनिवार्य असते.
- विवाह शपथ: विवाह समारंभात वर आणि वधूने विवाह शपथ घ्यावी लागते.
- विवाह प्रमाणपत्र: विवाह प्रमाणपत्र हे कायदेशीर दस्तऐवज आहे जे विवाहाची कायदेशीर मान्यता दर्शवते.
रजिस्टर विवाह करण्याचे फायदे:
- साधे आणि जलद: पारंपारिक विवाहाच्या तुलनेत रजिस्टर विवाह करण्याची प्रक्रिया सोपी आणि जलद असते.
- कायदेशीर मान्यता: रजिस्टर विवाहाला कायदेशीर मान्यता असते.
- खर्च कमी: पारंपारिक विवाहाच्या तुलनेत रजिस्टर विवाह करण्याचा खर्च कमी असतो.
- लव्ह मॅरेज , अंतरजातीय आणि विदेशी विवाह: या प्रकारच्या विवाहांसाठी रजिस्टर विवाह एक उत्तम पर्याय असतो.
रजिस्टर विवाह ला किती खर्च येतो?
जिस्टर विवाह करण्याचा खर्च हा विविध घटकांवर अवलंबून असतो. यामध्ये कोणत्या राज्यात विवाह होत आहे, कोणत्या नगरपालिकेच्या हद्दीत विवाह होत आहे, कोणत्या प्रकारचे अतिरिक्त सेवा घेतल्या जात आहेत इत्यादी गोष्टींचा समावेश होतो.
सामान्यतः रजिस्टर विवाह करण्यासाठी खालील खर्च येऊ शकतो:
- सरकारी शुल्क: विवाह नोंदणीसाठी सरकारकडे देण्याचे शुल्क.
- स्टॅम्प ड्यूटी: विवाह प्रमाणपत्रासाठी स्टॅम्प ड्यूटी.
- अतिरिक्त सेवा: जर आपण कोणत्याही अतिरिक्त सेवा घेत असाल तर त्यासाठी शुल्क. उदाहरणार्थ, घरच्या ठिकाणी विवाह नोंदणीसाठी किंवा फोटोग्राफीसाठी.
खर्च कमी करण्याचे मार्ग:
- स्वतःहून अर्ज भरा: आपण स्वतःहून अर्ज भरून फॉर्म भरण्याचे शुल्क वाचवू शकता.
- साधेपणा: अतिरिक्त सेवा घेण्याऐवजी साधेपणाने विवाह करून खर्च कमी करू शकता.
- ऑनलाइन सेवा: काही ठिकाणी ऑनलाइन विवाह नोंदणीची सुविधा उपलब्ध असते, ज्यामुळे वेळ आणि खर्च वाचू शकतो.
महत्वाचे:
- राज्यानुसार बदल: प्रत्येक राज्यात आणि नगरपालिकेत रजिस्टर विवाह करण्याचे शुल्क वेगवेगळे असू शकते.
- अतिरिक्त खर्च: याव्यतिरिक्त, साक्षीदारांसाठी जेवण, फुले इत्यादी अतिरिक्त खर्च होऊ शकतो.
अतिरिक्त माहिती:
पारंपारिक विवाह: पारंपारिक विवाह सोहळ्यांमध्ये धार्मिक विधी आणि सामाजिक रूढींचे पालन केले जाते.
दोन्ही प्रकारचे विवाह कायदेशीरदृष्ट्या मान्य आहेत.
रजिस्टर विवाह: रजिस्टर विवाह एक कायदेशीर प्रक्रिया आहे आणि यात धार्मिक विधींचे पालन करणे आवश्यक नसते.
विवाह रद्द करणे: जर विवाह नोंदणीमध्ये काही चुकीची माहिती दिली असेल किंवा विवाह करण्यासाठी आवश्यक असलेली पात्रता नसेल तर विवाह रद्द होऊ शकतो.
विवाह नोंदणीचे महत्व: विवाह नोंदणी करणे कायदेशीरदृष्ट्या आवश्यक आहे. विवाह नोंदणी केल्याने विवाहित जोडप्याला कायदेशीर मान्यता मिळते आणि त्यांचे अधिकार संरक्षित होतात.
हेही वाचा : अनाथ आश्रम मधील मुलीशी लग्न करण्यासाठीची प्रक्रिया कशी आहे?
निष्कर्ष:
रजिस्टर विवाह ही एक सोपी आणि पारदर्शक प्रक्रिया आहे जी जोडप्यांना कायदेशीर संरक्षण प्रदान करते. पारंपारिक विवाहाच्या तुलनेत रजिस्टर विवाह अधिक किफायतशीर आणि वेळेची बचत करणारा पर्याय आहे.
या लेखातून आपण पाहिले की रजिस्टर विवाह करण्यासाठी कोणती कागदपत्रे आवश्यक असतात, कोणती प्रक्रिया पार पाडावी लागते आणि त्याचे फायदे कोणते आहेत.
रजिस्टर विवाह हा समाजात बदलत्या मूल्यांना अनुसरून एक लोकप्रिय पर्याय बनत चालला आहे. या लेखाद्वारे आपण रजिस्टर विवाहाबद्दलच्या सर्व शंकांचे निराकरण करू शकतो आणि याबाबत योग्य निर्णय घेण्यास सक्षम होऊ शकतो.
कधीकधी काही प्रश्न उपस्थित होऊ शकतात:
रजिस्टर विवाह कुठे करायचा?
तुमच्या रहिवासी क्षेत्रातील विवाह नोंदणी कार्यालयात.
रजिस्टर विवाह करण्यासाठी किती खर्च येतो?
खर्च राज्यानुसार आणि नोंदणी कार्यालयानुसार बदलू शकतो.
रजिस्टर विवाह वैध आहे का?
होय, रजिस्टर विवाह पूर्णपणे वैध आहे.
रजिस्टर विवाह करण्यासाठी कोणती कागदपत्रे आवश्यक आहेत?
वरील प्रक्रियेत दिलेली कागदपत्रे आवश्यक आहेत.
