भारतीय संस्कृतीमध्ये कुलदेवीची उपासना आणि पूजनाला विशेष महत्त्व आहे. आपल्या घरातील सुख-समृद्धी, आरोग्य, संतानप्राप्ती, विवाह, नोकरी-व्यवसाय, आणि मनोकामना पूर्ण होण्यासाठी कुलदेवीची सेवा व ओटी भरण्याची परंपरा पूर्वापार चालत आलेली आहे.
विशेषतः अकरा पौर्णिमा सलग पूजन केल्यास देवी प्रसन्न होते आणि भक्ताच्या जीवनात सुख, समाधान व भरभराटीचा वर्षाव करते असा श्रद्धा आहे.
या लेखामध्ये आपण “देवीची ओटी कशी भरावी”, कोणती तयारी करावी, कोणत्या वस्तू ओटीत ठेवाव्यात, ओटीचं ताट कसं सजवावं आणि नमस्कार कसा करावा याविषयी सविस्तर माहिती जाणून घेणार आहोत.
पौर्णिमेपासून सुरू होणारी ‘अकरा पौर्णिमेची सेवा’ म्हणजे नेमकं काय? आणि ती कशी करायची?
पौर्णिमेपासून सुरू होणारी ‘अकरा पौर्णिमेची सेवा’ म्हणजे कुलदेवीला समर्पित केलेली एक विशिष्ट उपासना आहे, जी सलग अकरा पौर्णिमा केली जाते. या सेवेमध्ये कुलदेवीची ओटी भरली जाते आणि तिच्याकडे आपल्या मनोकामना व्यक्त केल्या जातात. हा उपाय घरात सुख-समृद्धी, आरोग्य आणि मनोवांछित फलप्राप्तीसाठी केला जातो, असा भाविकांचा विश्वास आहे.
‘अकरा पौर्णिमेची सेवा’ कशी करायची:
या सेवेची सुरुवात कोणत्याही महिन्यातील पौर्णिमेपासून करता येते आणि ती सलग अकरा पौर्णिमांपर्यंत केली जाते. खालीलप्रमाणे या सेवेची कृती आहे:
पहिली पौर्णिमा (संकल्पाचा दिवस):
- वेळ: पौर्णिमेच्या दिवशी सकाळी, जेव्हा तुम्ही देवपूजा करता.
- स्थान: तुमच्या देवघरात, कुलदेवीची मूर्ती, टाक किंवा फोटोसमोर.
- तयारी:
- कुलदेवीची मूर्ती किंवा टाक असल्यास त्यावर अभिषेक करा. फोटो असल्यास तो स्वच्छ पुसून घ्या.
- देवघरात कुलदेवीच्या प्रतिमेला योग्य ठेवा.
- कमीत कमी सोळा वेळा कुंकुमार्चन करा.
- कुलदेवीला वेणी, गजरा किंवा लाल रंगाचे फूल अर्पण करा.
- काहीतरी गोड नैवेद्य दाखवा (शक्य असल्यास खीर, कारण ती देवीला प्रिय आहे).
- ओटी भरणे:
- एक नवीन साडी किंवा खण आणि नारळ घ्या. हे तुमच्या स्वतःच्या कष्टाच्या पैशातून घेतलेले असावेत, कोणाकडून मिळालेले नसावेत.
- साडी किंवा खणावर गजरा किंवा वेणी आणि कमीत कमी 11 रुपये दक्षिणा ठेवा.
- सोबत थोडे तांदूळ, हळकुंड, अख्खा बदाम आणि खारीक घ्या.
- पाच हिरव्या बांगड्या घ्या, त्याही स्वतः विकत घेतलेल्या असाव्यात.
- तुम्हाला सौभाग्याच्या इतर वस्तू (जोडवी, टिकली, इ.) ठेवायच्या असल्यास ठेवू शकता.
- पाच फळे किंवा त्या वेळेनुसार उपलब्ध असलेले कोणतेही एक फळ घ्या.
- हे सर्व साहित्य एका ताटलीत मांडा.
- संकल्प:
- ताटली हातात घ्या.
- प्रथम आपल्या कुलदेवीला हळद-कुंकू अर्पण करा आणि स्वतःच्या डोक्यालाही लावा.
- कुलदेवीचे स्मरण करा आणि तुमच्या मनात असलेली इच्छा किंवा ज्या समस्येसाठी तुम्ही ही सेवा करत आहात, ती स्पष्टपणे सांगा.
- ओटीचे ताट आपल्या छातीच्या समोर सरळ धरा आणि ते तीन वेळा तुमच्या कुलदेवीच्या फोटो, टाक किंवा मूर्तीला स्पर्श करा.
- ती ओटी देवघरासमोर ठेवा. देवघरात जागा नसल्यास, खाली चौरंग किंवा पाठ ठेवून त्यावर ठेवा.
- कुलदेवीला नमस्कार करा.
पुढील दहा पौर्णिमा:
- प्रत्येक पौर्णिमेला वरीलप्रमाणेच विधी करा. पहिल्या पौर्णिमेला केलेला संकल्प पुन्हा करण्याची गरज नाही.
- तुम्ही प्रत्येक पौर्णिमेला नवीन साडी किंवा खण-नारळ घेऊ शकता किंवा एकदा घेतलेले साहित्यच पुन्हा वापरू शकता (साडी किंवा खण शक्य असल्यास बदला).
- नैवेद्य आणि फुले प्रत्येक पौर्णिमेला ताजी अर्पण करा.
अकराव्या पौर्णिमेनंतर:
- ज्या पौर्णिमेला तुम्ही ओटी भरली, त्या दिवशी ती रात्रभर देवघरातच राहू द्या.
- दुसऱ्या दिवशी ओटीतील साडी किंवा खण तुम्ही परिधान करू शकता किंवा साठवून ठेवू शकता.
- ओटीतील इतर साहित्य (नारळ, बांगड्या, फळे इत्यादी) तुम्ही घरात वापरू शकता किंवा तुमच्या सोयीनुसार देवीच्या मंदिरात अर्पण करू शकता. शक्य असल्यास, हे साहित्य तुमच्या मूळ गावी कुलदेवीच्या ठिकाणी अर्पण करणे अधिक शुभ मानले जाते.
महत्वाच्या गोष्टी:
- या सेवेदरम्यान पूर्ण श्रद्धा आणि सकारात्मक विचार ठेवा.
- शक्य असल्यास, सेवा नियमितपणे करा आणि खंड पडू देऊ नका.
- संयम ठेवा आणि देवीच्या कृपेची वाट पाहा.
अशा प्रकारे अकरा पौर्णिमा कुलदेवीची सेवा केल्याने तुमच्या मनोकामना पूर्ण होतात आणि घरात सुख-समृद्धी नांदते, असा भाविकांचा अनुभव आहे.
या सेवेचा संकल्प कधी, कुठे आणि कसा करावा?
या सेवेचा संकल्प पहिल्या पौर्णिमेला, तुमच्या देवघरात, कुलदेवीच्या मूर्ती, टाक किंवा फोटोसमोर करायचा असतो. तो कसा करायचा याची सविस्तर माहिती खालीलप्रमाणे आहे:
वेळ:
- ज्या महिन्यापासून तुम्ही या सेवेला सुरुवात करत आहात, त्या महिन्याच्या पहिल्या पौर्णिमेच्या दिवशी सकाळी, जेव्हा तुम्ही नेहमी देवपूजा करता, तेव्हा हा संकल्प करावा.
स्थान:
- तुमच्या घरातील देवघरात, जिथे कुलदेवीची मूर्ती, टाक किंवा फोटो स्थापित केलेला आहे, त्यासमोर उभे राहा किंवा बसा.
असा करावा संकल्प:
- ओटीची तयारी: संकल्प करण्यापूर्वी ओटी भरण्यासाठी लागणारे साहित्य तयार ठेवा.
यामध्ये एक नवीन साडी किंवा खण आणि नारळ (स्वतःच्या पैशातून घेतलेले),
त्यावर ठेवण्यासाठी गजरा किंवा वेणी, कमीत कमी 11 रुपये दक्षिणा, थोडे तांदूळ, हळकुंड, अख्खा बदाम, खारीक आणि पाच हिरव्या बांगड्या (स्वतः विकत घेतलेल्या) यांचा समावेश असतो.
सोबत पाच फळे किंवा त्या वेळेनुसार उपलब्ध असलेले कोणतेही एक फळ घ्या. हे सर्व साहित्य एका ताटलीत मांडा. - कुलदेवीची पूजा:
- सर्वप्रथम आपल्या कुलदेवीला हळद-कुंकू अर्पण करा.
- स्वतःच्या डोक्यालाही हळद-कुंकू लावा.
- कुलदेवीचे स्मरण करा आणि तिला नमस्कार करा.
- संकल्प:
- ओटीची ताटली आपल्या हातात घ्या.
- तुमच्या मनात असलेली इच्छा किंवा ज्या विशिष्ट हेतूसाठी तुम्ही ही अकरा पौर्णिमेची सेवा करत आहात, तो हेतु स्पष्टपणे कुलदेवीला सांगा. उदाहरणार्थ, “हे कुलदेवी माते, माझ्या मुलाला चांगली नोकरी मिळावी म्हणून मी ही अकरा पौर्णिमेची सेवा करत आहे. माझी ही इच्छा पूर्ण करावी,” किंवा “माझ्या घरात सुख-शांती आणि समृद्धी नांदावी यासाठी मी ही सेवा करत आहे.” तुमच्या भावना आणि गरज स्पष्टपणे व्यक्त करा.
- अकरा पौर्णिमा नियमितपणे आणि श्रद्धेने ही सेवा करण्याचा मानस व्यक्त करा.
- ओटीचे ताट आपल्या छातीच्या समोर सरळ धरा आणि ते तीन वेळा तुमच्या कुलदेवीच्या फोटो, टाक किंवा मूर्तीला स्पर्श करा.
- ओटी ठेवणे:
- संकल्प पूर्ण झाल्यावर ती ओटी देवघरासमोर ठेवा. देवघरात जागा नसल्यास, खाली चौरंग किंवा पाठ ठेवून त्यावर ठेवा.
- संकल्प पूर्ण झाल्यावर ती ओटी देवघरासमोर ठेवा. देवघरात जागा नसल्यास, खाली चौरंग किंवा पाठ ठेवून त्यावर ठेवा.
- प्रार्थना:
- शेवटी कुलदेवीला पुन्हा नमस्कार करा आणि तुमच्या मनोकामना पूर्ण करण्याची प्रार्थना करा.
- शेवटी कुलदेवीला पुन्हा नमस्कार करा आणि तुमच्या मनोकामना पूर्ण करण्याची प्रार्थना करा.
लक्षात ठेवा:
संकल्प हा फक्त पहिल्या पौर्णिमेला करायचा असतो. पुढील दहा पौर्णिमा तुम्ही नियमितपणे ओटी भरण्याची विधी त्याचप्रमाणे करू शकता, परंतु पुन्हा संकल्प करण्याची आवश्यकता नसते. फक्त पहिल्या दिवशी केलेल्या संकल्पाचे स्मरण ठेवा आणि श्रद्धेने सेवा करत राहा.
कुलदेवीच्या पूजेसाठी कोणत्या वस्तूंची आवश्यकता असते?
कुलदेवीच्या पूजेसाठी आवश्यक असणाऱ्या वस्तूंची यादी खालीलप्रमाणे आहे. तुमच्या परंपरेनुसार किंवा कुळाच्या रीतीनुसार यात थोडाफार बदल होऊ शकतो, तरीही साधारणपणे खालील वस्तूंची आवश्यकता असते:
मुख्य वस्तू:
- कुलदेवीची मूर्ती, टाक किंवा फोटो: तुमच्या घराण्यात परंपरेनुसार ज्या स्वरूपात कुलदेवीची पूजा केली जाते, ती प्रतिमा.
- हळद आणि कुंकू: देवीला अर्पण करण्यासाठी आणि स्वतःला लावण्यासाठी.
- फूल आणि हार: ताजी फुले आणि शक्य असल्यास फुलांचा हार. लाल रंगाची फुले देवीला प्रिय असतात.
- नैवेद्य: काहीतरी गोड पदार्थ, जसे खीर (अत्यंत प्रिय), लाडू, पेढे किंवा तुमच्या परंपरेनुसार असलेला नैवेद्य.
- धूप आणि दीप: अगरबत्ती, धूप आणि दिवा लावण्यासाठी तेल किंवा तूप आणि वात.
- ओटीचे साहित्य (जर ओटी भरायची असेल तर):
- नवीन साडी किंवा खण आणि नारळ (श्रीफळ).
- गजरा किंवा वेणी.
- कमीत कमी 11 रुपये दक्षिणा.
- तांदूळ.
- हळकुंड.
- अख्खा बदाम आणि खारीक.
- पाच हिरव्या बांगड्या (स्वतः विकत घेतलेल्या).
- पूजेचे पाणी: शुद्ध पाणी भरलेला कलश किंवा तांब्या.
- पळी आणि ताम्हण: अभिषेक किंवा अर्घ्य देण्यासाठी.
इतर आवश्यक वस्तू:
- पाट किंवा चौरंग: मूर्ती किंवा फोटो ठेवण्यासाठी.
- स्वच्छ वस्त्र: पूजास्थळ आणि मूर्ती/फोटो पुसण्यासाठी.
- घंटी: पूजा करताना वाजवण्यासाठी.
- कापूर: आरतीसाठी.
- अक्षता: देवीला अर्पण करण्यासाठी (तांदूळ हळदीत रंगवलेले).
- गुलाल किंवा अबीर: देवीला अर्पण करण्यासाठी.
- वेणी किंवा कृत्रिम केस: देवीच्या शृंगारासाठी (असल्यास).
- आरसा आणि कंगवा: देवीच्या शृंगारासाठी (असल्यास).
- हिरव्या बांगड्या आणि जोडवी: ओटी भरताना ठेवण्यासाठी (असल्यास).
- पाच फळे: नैवेद्यासोबत ठेवण्यासाठी.
टीप:
तुमच्या कुटुंबाच्या परंपरेनुसार या यादीत आणखी काही वस्तूंची भर पडू शकते. त्यामुळे आपल्या घरातील वडीलधाऱ्या व्यक्तींकडून किंवा जाणकारांकडून पूजेच्या साहित्याबद्दल माहिती घेणे नेहमीच उत्तम राहील.
कोणत्या वस्तू ओटीमध्ये असाव्यात?
ओटीमध्ये साधारणपणे खालील वस्तू असाव्यात:
- नवीन साडी किंवा खण: शक्य असल्यास नवीन साडी घ्यावी किंवा खण (ब्लाऊज पीस) आणि नारळ घ्यावा. हे दोन्ही तुमच्या स्वतःच्या कष्टाच्या पैशातून घेतलेले असावेत.
- नारळ (श्रीफळ): साडी किंवा खणावर ठेवण्यासाठी नारळ आवश्यक आहे. तोही स्वतःच्या पैशातून घेतलेला असावा.
- गजरा किंवा वेणी: देवीच्या शृंगारासाठी आणि ओटीमध्ये ठेवण्यासाठी.
- कमीत कमी 11 रुपये दक्षिणा: तुमच्या इच्छेनुसार तुम्ही जास्त दक्षिणा ठेवू शकता.
- तांदूळ: थोडे तांदूळ ओटीमध्ये ठेवले जातात, जे समृद्धीचे प्रतीक मानले जातात.
- हळकुंड: हळकुंड हे सौभाग्य आणि शुभतेचे प्रतीक आहे, त्यामुळे ते ओटीत ठेवले जाते.
- अख्खा बदाम आणि खारीक: हे दोन्ही आरोग्य आणि समृद्धीचे प्रतीक म्हणून ओटीत ठेवले जातात.
- पाच हिरव्या बांगड्या: हिरव्या बांगड्या सौभाग्याचे प्रतीक आहेत आणि त्या ओटीमध्ये ठेवल्या जातात. ह्या बांगड्या स्वतः विकत घेतलेल्या असाव्यात.
- सौभाग्याच्या वस्तू (ऐच्छिक): काही ठिकाणी जोडवी, लहान आरसा, कंगवा, टिकलीचे पाकीट, नेलपेंट बॉटल, मेहंदी कोन इत्यादी वस्तू देखील ओटीमध्ये ठेवल्या जातात. हे तुमच्या परंपरेनुसार बदलू शकते.
- पाच फळे (ऐच्छिक): काहीजण ओटीमध्ये पाच फळे किंवा त्या सीझनमधील कोणतेही एक फळ ठेवतात.
लक्षात ठेवा:
ओटीमध्ये ठेवलेल्या वस्तू श्रद्धा आणि भावना व्यक्त करण्याचे माध्यम आहेत. तुमच्या परंपरेनुसार किंवा सोयीनुसार तुम्ही यात थोडाफार बदल करू शकता. महत्त्वाचे म्हणजे तुमचा भाव आणि श्रद्धा असणे आवश्यक आहे.
ओटी भरताना कोणत्या गोष्टी टाळाव्यात?
ओटी भरताना काही गोष्टी कटाक्षाने टाळायला हव्यात, ज्यामुळे तुमच्या उपासनेची शुद्धता आणि महत्त्व टिकून राहील. त्या गोष्टी खालीलप्रमाणे:
- कोणाकडून उसने घेतलेली किंवा भेट म्हणून मिळालेली साडी/खण आणि नारळ वापरू नये: ओटीसाठी वापरली जाणारी साडी, खण किंवा नारळ हे नेहमी स्वतःच्या कष्टाच्या पैशातून खरेदी केलेले असावेत. कोणाकडून भेट म्हणून मिळालेले किंवा उसने घेतलेले वापरणे टाळावे.
- शिळे किंवा खराब झालेले साहित्य वापरू नये: ओटीमध्ये वापरले जाणारे सर्व साहित्य ताजे आणि चांगले असावे. शिळी फुले, खराब फळे किंवा तुटलेल्या बांगड्या वापरू नयेत.
- अस्वच्छ मनाने किंवा नकारात्मक विचारांनी ओटी भरू नये: ओटी भरताना तुमचे मन शांत, प्रसन्न आणि श्रद्धेने परिपूर्ण असावे. नकारात्मक विचार किंवा दूषित भावनांनी केलेली पूजा फलदायी ठरत नाही.
- घाईगडबडीत किंवा निष्काळजीपणे विधी करू नये: ओटी भरण्याची प्रक्रिया शांतपणे आणि विधीपूर्वक करावी. घाईगडबडीत किंवा निष्काळजीपणे केल्यास त्याचे अपेक्षित फळ मिळत नाही.
- ओटी भरताना बोलणे किंवा लक्ष विचलित करणे टाळावे: जेव्हा तुम्ही संकल्प करत असाल किंवा देवीला प्रार्थना करत असाल, तेव्हा तुमचे पूर्ण लक्ष देवीवर आणि तुमच्या मनोकामनांवर केंद्रित असावे. अनावश्यक बोलणे किंवा इतरत्र लक्ष देणे टाळावे.
- अपवित्र अवस्थेत ओटी भरू नये: मासिक पाळी आलेल्या महिलांनी ओटी भरू नये. तसेच, शारीरिक किंवा मानसिक अस्वस्थता असल्यास पूजा करणे टाळावे.
- खंडित किंवा तुटलेल्या वस्तू ओटीत ठेवू नये: तुटलेल्या बांगड्या, फुटलेला नारळ किंवा इतर खंडित वस्तू ओटीमध्ये ठेवणे अशुभ मानले जाते.
- ओटी भरल्यानंतर लगेच उठू नये: ओटी भरल्यानंतर थोडा वेळ देवघरासमोर शांतपणे बसावे आणि देवीचे स्मरण करावे. लगेच उठून जाणे टाळावे.
- इतरांची वाईट चिंतून किंवा स्वार्थी हेतूने ओटी भरू नये: तुमची भावना शुद्ध आणि निस्वार्थ असावी. दुसऱ्याचे वाईट चिंतून किंवा केवळ स्वार्थी हेतूने केलेली पूजा फलदायी ठरत नाही.
- कुलदेवीच्या परंपरेविरुद्ध कोणतेही कृत्य करू नये: तुमच्या कुटुंबात कुलदेवीच्या पूजेची जी परंपरा आहे, तिचे पालन करावे. आपल्या परंपरेविरुद्ध कोणतेही कृत्य करणे टाळावे.
या गोष्टी लक्षात घेतल्यास तुमची ओटी भरण्याची प्रक्रिया अधिक प्रभावी आणि फलदायी होऊ शकते.
ओटीचं ताट देवघरात कशा पद्धतीने ठेवावं आणि नमस्कार कसा करावा?
देवीची ओटी भरताना तिचं ताट शुद्ध आणि पवित्र जागेवर ठेवणं महत्त्वाचं असतं. ओटीचं ताट ठेवण्याची आणि नमस्कार करण्याची पद्धत खाली दिली आहे:
ओटीचं ताट ठेवण्याची पद्धत
- देवघर किंवा कुलदेवीच्या फोटो/मूर्तीसमोर एक स्वच्छ पाट (चौरंग) घालावा.
- त्या पाटावर एक छोटा रेशमी किंवा स्वच्छ रूमाल अंथरावा.
- त्यावर हळद-कुंकू लावून फुलांची पखरण करावी.
- ओटीचं ताट दोन्ही हातांनी घेऊन देवतेसमोर उभं राहावं.
- ताटात साडी/ब्लाऊज पीस, श्रीफळ, बांगड्या, गजरा, तांदूळ, खोबरं, हळद-कुंकू, दक्षिणा व्यवस्थित ठेवावं.
- ओटीचं ताट तीन वेळा देवीसमोर घड्याळाच्या काट्याच्या दिशेने फिरवावं.
- हे ताट देवीच्या पायाशी किंवा मूर्तीसमोर त्या पाटावर ठेवावं.
नमस्कार कसा करावा?
- ओटी ठेवताना दोन्ही हात जोडून देवीसमोर उभं राहावं.
- डोळे बंद करून आपली प्रार्थना आणि मनोकामना मनात सांगावी.
- नंतर दोन्ही हातानी देवीला नमस्कार करावा.
- शक्य असल्यास पाया पडावं किंवा हात जमिनीवर लावून कपाळाला स्पर्श करावा (पंचांग नमस्कार).
- ओटी ठेवून झाल्यावर ‘जय देवी, जय जगदंबे’ असं मनात म्हणावं.
टीप:
देवीच्या ओटीच्या ताटात ठेवलेलं प्रत्येक सामान देवीचा आशीर्वाद म्हणून मानावं. पूजा पूर्ण झाल्यावर ती वस्त्रं, बांगड्या किंवा गजरा एखाद्या सुवासिनीला किंवा आपल्याच घरी ठेवावं.
निष्कर्ष :
अकरा पौर्णिमा देवीची ओटी भरण्याची परंपरा श्रद्धा आणि भक्तीने जोडलेली आहे. शुद्ध मनाने आणि नियम पाळून ही सेवा केल्यास देवीची विशेष कृपा लाभते. घरात सुख-समाधान, समृद्धी आणि मनोकामनांची पूर्ती होते.
या सोप्या पद्धतीने तुम्ही तुमच्या कुलदेवीची ओटी भरू शकता. हा लेख तुम्हाला आवडला असेल तर आमच्या वेबसाइटवर इतर देवी-उपासना, नवस आणि पूजाविधी विषयक लेखसुद्धा नक्की वाचा आणि तुमचा अनुभव आम्हाला कळवा.
||श्री स्वामी समर्थ||
