कुलदेवीला नवस कसा करावा? भाग बांधण्याची सोपी पद्धत!

आपल्या भारतीय संस्कृतीत कुलदेवीला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. कुटुंबाची आराध्य देवता म्हणून कुलदेवी केवळ आपली रक्षक नसते,

तर ती आपल्या श्रद्धा आणि आशेचे केंद्र असते. अनेकदा जीवनात अशा काही अडचणी येतात, जेव्हा मानवी प्रयत्न तोकडे पडतात. अशा परिस्थितीत,

आपल्या कुलदेवीकडे साकडं घालणं, तिला नवस बोलणं किंवा तिच्या नावाने भाग बांधणं ही एक पारंपरिक आणि भावनिक पद्धत आहे.

या लेखात आपण कुलदेवीला नवस कसा करावा, भाग कसा बांधावा आणि या श्रद्धाळू कृतींचे महत्त्व काय आहे, याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.

कुलदेवीला नवस म्हणजे काय आणि तो का केला जातो?

कुलदेवीला नवस म्हणजे आपल्या कुलदेवतेला केलेली एक प्रकारची भावनात्मक आणि प्रार्थनात्मक विनंती किंवा मन्नत असते. जेव्हा आपल्याला काही वैयक्तिक इच्छा पूर्ण करायची असते,

अडचणीतून मार्ग काढायचा असतो किंवा काही विशिष्ट मनोकामना सिद्ध करायच्या असतात, तेव्हा आपण आपल्या कुलदेवीला साक्षी ठेवून काहीतरी अर्पण करण्याची किंवा विशिष्ट प्रकारे तिची सेवा करण्याची प्रतिज्ञा करतो. याच प्रतिज्ञेला नवस असे म्हणतात.

नवस का केला जातो?

नवस करण्याचे अनेक कारणे असू शकतात, त्यापैकी काही प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

इच्छापूर्तीसाठी: अनेक लोक आपल्या महत्त्वाच्या इच्छा पूर्ण व्हाव्यात म्हणून कुलदेवीला नवस बोलतात. उदाहरणार्थ, चांगले आरोग्य लाभावे, विवाह जुळावा, नोकरी मिळावी, अपत्यप्राप्ती व्हावी, परीक्षेत यश मिळावे इत्यादी.
संकटातून मुक्तीसाठी: जेव्हा व्यक्ती मोठ्या संकटात किंवा अडचणीत सापडते आणि तिला त्यातून बाहेर पडण्याचा मार्ग दिसत नाही,

तेव्हा ती कुलदेवीला नवस करते की जर संकट टळले तर ती विशिष्ट प्रकारे तिची सेवा करेल किंवा काहीतरी अर्पण करेल.
कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी: काही लोक आपल्या कुलदेवीने केलेल्या मदतीबद्दल किंवा इच्छापूर्तीबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी नवस बोलतात आणि तो पूर्ण करतात.
संरक्षण आणि आशीर्वाद मिळवण्यासाठी: आपल्या कुटुंबाचे आणि स्वतःचे वाईट गोष्टींपासून संरक्षण व्हावे आणि कुलदेवीचा आशीर्वाद नेहमी आपल्या पाठीशी राहावा यासाठी नवस केला जातो.
मानसिक शांती आणि आधार: नवस बोलल्याने व्यक्तीला एक मानसिक आधार मिळतो. तिला वाटते की कोणीतरी मोठी शक्ती तिच्या मदतीला आहे आणि त्यामुळे तिला धीर मिळतो.

कुलदेवीला नवस करण्याच्या दोन मुख्य पद्धती :

आपल्या कुलदेवतेप्रती असलेली श्रद्धा आणि आपल्या मनोकामना तिच्या चरणी व्यक्त करण्याचा एक महत्त्वाचा मार्ग म्हणजे ‘नवस‘ करणे.

जेव्हा आपल्याला काही विशेष इच्छा पूर्ण करायच्या असतात, अडचणीतून मार्ग काढायचा असतो किंवा आपल्या प्रयत्नांना यश मिळावे अशी अपेक्षा असते,

तेव्हा आपण आपल्या कुलदेवीला साक्षी ठेवून काहीतरी करण्याची प्रतिज्ञा करतो.

या प्रतिज्ञेलाच नवस म्हणतात. कुलदेवीला नवस करण्याच्या दोन प्रमुख पद्धती खालीलप्रमाणे आहेत, ज्यामध्ये कृती, भावना आणि अपेक्षित फळ यांचा समावेश असतो:

१. कुलदेवीच्या नावाने ‘भाग’ बांधणे:

‘भाग’ बांधणे ही एक प्रतीकात्मक कृती आहे, ज्यामध्ये भौतिक वस्तूंचा वापर करून आपली मनोकामना कुलदेवीपर्यंत पोहोचवण्याचा प्रयत्न केला जातो. यात प्रामुख्याने खालील गोष्टी आणि कृती समाविष्ट असतात:

साहित्य: यासाठी एक लहान आकाराचा लाल रंगाचा कपडा (उदा. ब्लाऊज पीसचा तुकडा), काही पैसे (किमान ११ रुपये, श्रद्धा आणि इच्छेनुसार जास्त), थोडी हळद, कुंकू आणि अक्षदा (तांदळाचे दाणे).
कृती:
- सर्वप्रथम, लाल कपड्याचा एक लहान तुकडा घ्यावा.
- त्यामध्ये ठरवलेली रक्कम (एक नाणे आणि बाकी नोटा), थोडी हळद, कुंकू आणि अक्षदा ठेवाव्यात.
- आपल्या देवघरासमोर बसावे. देवापुढे दिवा आणि अगरबत्ती लावावी.
- ज्या दिवशी आपण भाग बांधणार आहोत, तो दिवस शक्य असल्यास आपल्या कुलदेवीचा वार असावा. त्या दिवशी कुलदेवीची विशेष पूजा करावी आणि तिला गोड नैवेद्य दाखवावा.
- पैसे, हळद, कुंकू आणि अक्षदा ठेवलेली पोटली आपल्या उजव्या हातात धरावी.
- आपल्या कुलदेवीचे स्मरण करावे. जर आपल्याला तिचा कोणताही ज्ञात मंत्र असेल, तर तो कमीतकमी ११ वेळा जपावा. मंत्र माहित नसल्यास, फक्त आपल्या कुलदेवीचे नाव श्रद्धेने घ्यावे.
- आपल्या मनात असलेली समस्या, अडचण किंवा इच्छा कुलदेवीला सांगावी. आपण किती प्रामाणिकपणे प्रयत्न करत आहोत आणि आता आपल्याला तिच्या मदतीची गरज आहे, हे भावनापूर्वक व्यक्त करावे.
- आपले कार्य विशिष्ट वेळेत पूर्ण झाल्यास आपण तिच्या मूळ स्थानावर जाऊन तिचा योग्य सन्मान करू आणि बांधलेला ‘भाग’ तिला अर्पण करू, असा संकल्प करावा.
- त्यानंतर, त्या लाल कपड्याला गाठ बांधावी. ही गाठ केवळ एक बंधन नसून आपल्या विश्वासाचे प्रतीक असते.
- गाठ बांधलेली पोटली देवघराजवळ किंवा कुलदेवीच्या फोटोमागे अशा ठिकाणी ठेवावी, जिथे तिला वारंवार स्पर्श होणार नाही किंवा ती हलणार नाही.
भावना आणि श्रद्धा: भाग बांधताना आपली पूर्ण श्रद्धा आणि सकारात्मकता महत्त्वाची असते. मनात कोणतीही शंका न ठेवता, आपले कार्य नक्की पूर्ण होईल या विश्वासाने ही कृती करावी.
फळ आणि पूर्तता: जेव्हा आपली मनोकामना पूर्ण होते, तेव्हा आपण आपल्या वचनानुसार आपल्या कुलदेवीच्या मूळ स्थानावर जावे. तिथे तिचा सन्मान करावा आणि बांधलेली पैशाची पोटली दानपेटीत अर्पण करावी.

आपण आपल्या इच्छेनुसार आणखी काही दक्षिणा त्यात टाकू शकता. जर मूळ स्थानावर जाणे शक्य नसेल, तर ते पैसे कोणत्याही देवस्थानाच्या दानपेटीत जमा करता येतात.

२. नारळाच्या साहाय्याने नवस करणे:

नारळ हे भारतीय संस्कृतीत एक पवित्र आणि शुभ मानले जाते. कुलदेवीला नवस करताना नारळाचा वापर करण्याची पद्धतही प्रचलित आहे.

साहित्य: यासाठी एक चांगला, पाणीदार नारळ आवश्यक असतो. लक्षात ठेवावे की हे नारळ कुणीतरी ओटीत दिलेले किंवा सत्कार समारंभात मिळालेले नसावे.
कृती:
- देवघरासमोर बसावे आणि दिवा लावावा.
- नारळाला हळद आणि कुंकू अर्पण करावे.
- दोन्ही हातांमध्ये नारळ धरावा आणि आपल्या कुलदेवीचे स्मरण करावे.
- आपले पूर्ण नाव आणि गोत्र (माहित असल्यास) उच्चारावे.
- आपल्या मनात असलेली समस्या किंवा इच्छा कुलदेवीला सांगावी. आपण तिच्याकडे मदतीची आणि आशीर्वादाची अपेक्षा करत आहात, हे स्पष्टपणे सांगावे.
- आपले कार्य पूर्ण झाल्यावर आपण कुलदेवीच्या मूळ स्थानावर दर्शनाला येऊ आणि तिला नारळ अर्पण करू, असा संकल्प करावा.
- हे नारळ देवघराजवळ ठेवावे. काही लोक ते लाल कपड्यात बांधून घराच्या एखाद्या उंच ठिकाणी टांगून ठेवतात.
भावना आणि श्रद्धा: नारळाच्या साहाय्याने नवस करताना आपली भावना आणि कुलदेवीवरील विश्वास महत्त्वाचा असतो. पूर्ण एकाग्रतेने आणि श्रद्धेने प्रार्थना करावी.
फळ आणि पूर्तता: जेव्हा आपली मनोकामना पूर्ण होते, तेव्हा शक्य असल्यास आपल्या कुलदेवीच्या मूळ पिठावर जाऊन तिला तो नारळ अर्पण करावा आणि तिचा सन्मान करावा.

जर मूळ पिठावर जाणे शक्य नसेल, तर तो नारळ वाहत्या पाण्यात विसर्जित करावा किंवा आपल्या गावातील कोणत्याही देवीच्या मंदिरात अर्पण करावा.

भाग म्हणजे काय आणि त्याचे महत्त्व काय आहे?

‘भाग’ या शब्दाचा अर्थ अनेक संदर्भांमध्ये वेगवेगळा होतो. परंतु, कुलदेवीला नवस करताना ‘भाग बांधणे’ या संदर्भात त्याचा अर्थ आणि महत्त्व खालीलप्रमाणे आहे:

‘भाग’ म्हणजे काय?

येथे ‘भाग’ म्हणजे प्रतीकात्मक स्वरूपात बांधलेली एक छोटी पोटली असते. ही पोटली लाल रंगाच्या कपड्यात काही विशिष्ट वस्तू एकत्र करून बांधली जाते. या वस्तू सामान्यतः खालीलप्रमाणे असतात:

पैसे: किमान ११ रुपये किंवा आपल्या श्रद्धेनुसार जास्त रक्कम. यात एक नाणे आणि काही नोटा असाव्यात.
हळद आणि कुंकू: हे शुभ आणि पवित्र मानले जातात.
अक्षदा: तांदळाचे दाणे, जे शुभ आणि अखंडतेचे प्रतीक आहेत.

या वस्तूंना एकत्र करून लाल कपड्यात बांधले जाते आणि त्याला गाठ मारली जाते. ही कृती कुलदेवीला केलेली एक प्रकारची भावनात्मक आणि भौतिक स्वरूपातील मागणी किंवा विनंती असते.

हेही वाचा : संकल्प करणे म्हणजे काय?

‘भाग’ बांधण्याचे महत्त्व काय आहे?

‘भाग’ बांधण्याचे महत्त्व अनेक दृष्टीने आहे:

प्रतीकात्मक विनंती: बांधलेला ‘भाग’ हा आपली समस्या, अडचण किंवा इच्छा कुलदेवीपर्यंत पोहोचवण्याचे एक प्रतीक मानले जाते. त्यात ठेवलेले पैसे हे देवीला अर्पण करण्याची भावना दर्शवतात.
संकल्प आणि वचन: भाग बांधताना आपण कुलदेवीला आपली समस्या सांगतो आणि ती दूर झाल्यास किंवा इच्छा पूर्ण झाल्यास तिला विशिष्ट प्रकारे सन्मानित करण्याचे किंवा अर्पण करण्याचे वचन देतो. हा ‘भाग’ त्या वचनाचा साक्षीदार असतो.
श्रद्धा आणि विश्वास: ‘भाग’ बांधण्याची कृती पूर्ण श्रद्धेने आणि विश्वासाने केली जाते. आपला कुलदेवीवर पूर्ण विश्वास आहे आणि ती आपली मदत करेल, ही भावना या कृतीमध्ये अंतर्भूत असते.
मानसिक आधार: ‘भाग’ बांधल्याने व्यक्तीला एक मानसिक आधार मिळतो. तिला वाटते की तिने आपल्या कुलदेवीला आपली काळजी सोपवली आहे आणि आता ती तिची मदत करेल.
परंपरा आणि कुळाचार: अनेक कुटुंबांमध्ये कुलदेवीला ‘भाग’ बांधण्याची आणि मनोकामना पूर्ण झाल्यावर तो फेडण्याची परंपरा पिढ्यानपिढ्या चालत आलेली असते. त्यामुळे त्याचे एक सांस्कृतिक आणि पारंपरिक महत्त्व आहे.

महत्वाचे मुद्दे:

तुमचा संकल्प: नवस फेडताना तुम्ही नवस बोलताना जे काही संकल्प केले होते, त्याचे पालन करणे सर्वात महत्त्वाचे आहे.

श्रद्धा आणि भावना: कोणतीही विधी करताना तुमची श्रद्धा आणि भक्तिभाव महत्त्वाचा असतो.

कुळाचार: तुमच्या कुटुंबाच्या कुळाचारानुसार नवस फेडण्याची पद्धत वेगळी असू शकते. त्यामुळे कुटुंबातील वडीलधाऱ्या व्यक्तींचा सल्ला घेणे योग्य राहील.

कुलदेवीचे मूळ स्थान: शक्य असल्यास कुलदेवीच्या मूळ स्थानाला भेट देऊन नवस फेडणे अधिक महत्त्वाचे मानले जाते.

वचनाचे पालन: नवस फळल्यावर तुम्ही जे वचन दिले होते, ते वेळेवर आणि प्रामाणिकपणे पूर्ण करा. टाळाटाळ करू नका.
तसेच अर्पण: तुम्ही जे अर्पण करण्याचे बोलला होता, तेच आणि त्याच स्वरूपात अर्पण करा. बदल करू नका.
कृतज्ञता व्यक्त करणे: नवस फळल्यावर कुलदेवीचे आभार मानायला विसरू नका. कृतज्ञता व्यक्त करणे महत्त्वाचे आहे.
शुद्धता आणि पावित्र्य: नवस फेडायला जाताना शारीरिक आणि मानसिक शुद्धता पाळा.
कुळाचाराचे पालन: तुमच्या कुटुंबाच्या परंपरेनुसार नवस फेडण्याची पद्धत असल्यास, त्याचे पालन करा.
मूळ स्थानाला भेट: शक्य असल्यास आणि तुम्ही तसा संकल्प केला असल्यास, कुलदेवीच्या मूळ स्थानाला भेट देऊन नवस फेडा.
विलंब टाळा: नवस फळल्यावर शक्य तितक्या लवकर तो फेडा. जास्त विलंब करणे योग्य नाही.
समर्पणाची भावना: नवस फेडताना तुमच्या मनात पूर्ण समर्पणाची भावना असावी. केवळ कर्तव्य म्हणून करू नका.

नवस फळल्यावर कुलदेवीकडे कोणती विधी करावी?

कुलदेवीला नवस फळल्यावर कोणती विधी करावी, हे तुम्ही नवस कसा बोलला होता यावर अवलंबून असते. नवस फेडण्याची पद्धत तुमच्या संकल्पानुसार बदलते. तरीही, काही सामान्य विधी खालीलप्रमाणे आहेत जे सहसा केले जातात:

१. मूळ स्थानाला भेट आणि अर्पण:

जर तुम्ही नवस बोलताना कुलदेवीच्या मूळ स्थानाला भेट देण्याचे आणि काही अर्पण करण्याचे वचन दिले असेल, तर नवस फळल्यावर शक्य तितक्या लवकर तिथे जावे.
तुम्ही जे अर्पण करण्याचे बोलला होता (उदा. नारळ, पैसे, वस्त्र, धान्य, मिठाई इ.), ते कुलदेवीला भक्तिभावाने अर्पण करावे.
तिथे कुलदेवीची यथाशक्ति पूजा-अर्चा करावी.

२. ‘भाग’ फेडणे:

जर तुम्ही ‘भाग’ बांधला असेल आणि त्यात पैसे ठेवले असतील, तर नवस पूर्ण झाल्यावर त्या पैशांमध्ये आणखी काही रक्कम टाकून ती कुलदेवीच्या दानपेटीत अर्पण करावी.
काही लोक मूळ स्थानावर जाऊन तो ‘भाग’ उघडतात आणि तिथेच पैसे दान करतात.

३. नारळ अर्पण करणे:

जर नारळाच्या साहाय्याने नवस बोलला असेल, तर नवस फळल्यावर तो नारळ कुलदेवीच्या मूळ स्थानावर अर्पण करावा.
काही ठिकाणी नारळ फोडून त्याचा प्रसाद वाटला जातो.

४. विशेष पूजा किंवा अभिषेक:

जर तुम्ही नवस बोलताना कुलदेवीसाठी विशेष पूजा, अभिषेक किंवा होम-हवन करण्याचे वचन दिले असेल, तर एखाद्या योग्य वेळी आणि योग्य व्यक्तीच्या हस्ते ते विधी पूर्ण करावे.

५. नैवेद्य दाखवणे:

नवस फळल्यावर कुलदेवीला तिच्या आवडीचा नैवेद्य दाखवावा आणि तो प्रसाद म्हणून कुटुंबातील सदस्यांना वाटावा.

६. वस्त्र किंवा अलंकार अर्पण करणे:

काही लोक नवस पूर्ण झाल्यावर कुलदेवीला नवीन वस्त्र किंवा अलंकार अर्पण करतात.

कुलदेवीला नवस करताना किंवा फेडताना कोणती काळजी घ्यावी?

कुलदेवीला नवस करताना आणि तो फेडताना काही गोष्टींची काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून तुमची श्रद्धा आणि भावना योग्य प्रकारे व्यक्त होईल आणि कोणतीही नकारात्मकता निर्माण होणार नाही. खाली काही प्रमुख काळजी घेण्यासारख्या गोष्टी नमूद केल्या आहेत:

नवस करताना घ्यावयाची काळजी:

शुद्ध अंतःकरण आणि श्रद्धा: नवस करताना तुमचे मन शुद्ध आणि श्रद्धेने परिपूर्ण असावे. कोणतीही नकारात्मक भावना किंवा शंका मनात ठेवू नका.
स्पष्ट संकल्प: तुम्हाला काय हवे आहे आणि नवस फळल्यावर तुम्ही काय अर्पण करणार आहात किंवा काय सेवा करणार आहात, याचा संकल्प स्पष्ट असावा. अस्पष्ट किंवा अवघड संकल्प करणे टाळा.
सामर्थ्यानुसार संकल्प: तुम्ही जे अर्पण करणार आहात किंवा जी सेवा करणार आहात, ती तुमच्या सामर्थ्यात असावी. मोठे संकल्प करून ते पूर्ण न करणे योग्य नाही.
सकारात्मक उद्देश: तुमचा नवस सकारात्मक उद्देशासाठी असावा. दुसऱ्याचे वाईट चिंतून किंवा नकारात्मक हेतूने नवस करणे टाळा.
कुलदेवीची माहिती: शक्य असल्यास तुमच्या कुलदेवीबद्दल आणि तिच्या परंपरेबद्दल माहिती घ्या.
वेळेचं बंधन विचारपूर्वक: जर तुम्ही नवस पूर्ण होण्यासाठी विशिष्ट वेळेचं बंधन घालत असाल, तर ते व्यवहार्य आहे का याचा विचार करा.
शांत आणि एकाग्र मन: नवस करताना शांत आणि एकाग्र मनाने प्रार्थना करा.

निष्कर्ष:

कुलदेवीला नवस करणे आणि भाग बांधणे यांसारख्या श्रद्धाळू कृती आपल्या संस्कृतीचा आणि परंपरेचा महत्त्वपूर्ण भाग आहेत. या केवळ विधी नसून त्या आपल्या आंतरिक श्रद्धेचे आणि आपल्या कुलदेवतेवरील अटूट विश्वासाचे प्रतीक आहेत.

अडचणींवर मात करण्यासाठी आणि इच्छापूर्तीसाठी हा एक भावनिक मार्ग आहे.

आपल्या वेबसाइटवर यासारखी आणखी आध्यात्मिक माहिती आणि लेख उपलब्ध आहेत, जे तुम्हाला आपल्या श्रद्धा आणि परंपरा अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करतील.

तुमचा विश्वास दृढ ठेवण्यासाठी आणि आध्यात्मिक मार्गावर प्रगती करण्यासाठी ते नक्की वाचा.

||श्री स्वामी समर्थ||