संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण : गुरुचरित्र ग्रंथाचे पारायण हे भक्तांसाठी एक अत्यंत महत्त्वाचा आध्यात्मिक अनुभव असतो. अनेक भक्तांच्या दैनंदिन जीवनातील विविध कारणांमुळे संपूर्ण गुरुचरित्र पारायण शक्य नसते, अशांसाठी संक्षिप्त गुरुचरित्र हा एक उत्तम पर्याय आहे.
यामध्ये एकूण सात अध्याय असून, सुमारे एक तासाच्या आत वाचन पूर्ण होते. भक्तांना हे पारायण गुरुवारी, पवित्र वातावरणात आणि सात्त्विक भावनेने करणे सोयीचे आहे. संक्षिप्त गुरुचरित्र वाचताना पूजेची योग्य मांडणी, दिवा, अगरबत्ती व नैवेद्य दाखवण्याचे महत्व सांगण्यात आले आहे.
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण का करावे?
- वेळेची बचत: संक्षिप्त गुरुचरित्रामध्ये मूल ग्रंथाचे सार संकलित केलेले असते, त्यामुळे पूर्ण ग्रंथ वाचण्यापेक्षा कमी वेळ लागतो.
- सहज उपलब्धता: संक्षिप्त गुरुचरित्र सहज उपलब्ध असते आणि ते वाचणे सोपे असते.
- अधिक प्रमाणात वाचन: कमी वेळात अधिक प्रमाणात गुरुचरित्र वाचता येते.
- दैनंदिन जीवनात समाविष्ट करणे सोपे: संक्षिप्त असल्याने ते आपल्या दैनंदिन जीवनात सहज समाविष्ट करता येते.
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण कधी करावे?
- कोणताही दिवस: संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण कोणत्याही दिवशी केले जाऊ शकते.
- गुरुवार: गुरुवार हा दत्त महाराजांचा वार असल्याने हा दिवस विशेष मानला जातो.
- ब्रह्ममुहूर्त ते सायंकाळ: ब्रह्ममुहूर्त ते सायंकाळी चार वाजेपर्यंतचा काळ पारायणासाठी उत्तम मानला जातो.
- दुपारी बारा ते साडेबारा वाजेच्या दरम्यान टाळावे: ही वेळ दत्त महाराजांची भिक्षेला जाण्याची वेळ असल्याने या वेळेच्या आसपास पारायण टाळावे.
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण कसे करावे?
- श्रद्धा आणि विश्वास: पारायण करताना श्रद्धा आणि विश्वास ठेवावा.
- शुद्धता: पारायण करण्यापूर्वी स्नान करून शुद्ध वस्त्र धारण करावे.
- पूजा मांडणी: शक्य असल्यास पूजा मांडणी करावी, अन्यथा दिवा आणि अगरबत्ती लावून पारायण करावे.
- एकांत: शक्यतो एकांत ठिकाणी पारायण करावे.
- उच्चार: मनापासून आणि स्पष्ट उच्चार करत पारायण करावे.
- उपवास: इच्छित असल्यास उपवास करू शकता, परंतु अनिवार्य नाही.
- नॉनव्हेज टाळावे: पारायणच्या दिवशी नॉनव्हेज टाळावे.
- सात्विक आहार: शक्यतो सात्विक आहार घ्यावा.
- ब्रह्मचर्य पालन: ब्रह्मचर्य पालन करावे.
- संकल्प: पारायण सुरू करण्यापूर्वी संकल्प करावा.
- नैवेद्य: पारायण पूर्ण झाल्यानंतर नैवेद्य दाखवावा.
- आरती: आरती करून समारंभ पूर्ण करावा.
काही अतिरिक्त टिप्स
- घर स्वच्छ करावे: पारायणच्या दिवशी घर स्वच्छ करावे.
- मुख्य प्रवेशद्वार सजवावे: मुख्य प्रवेशद्वार सजवावे.
- गंगा जल व गोमूत्र: घरामध्ये गंगा जल आणि गोमूत्र छिडकावे.
- एकच जागा: पारायण एकाच जागी बसून करावे.
- मध्ये उठू नये: पारायण करताना मध्ये उठू नये.
- दत्त जयंती: दत्त जयंतीच्या काळात पारायण करणे विशेष फलदायी असते.
संक्षिप्त गुरुपारायण एका दिवसात वाचणे शक्य नसल्यास कसे वाचावे ?
संक्षिप्त गुरुचरित्र हा ग्रंथ आपल्या आध्यात्मिक वाटचालीत एक महत्त्वपूर्ण पायरी मानला जातो. जर आपल्याला पूर्ण गुरुचरित्र वाचण्यासाठी पुरेसा वेळ नसेल तर संक्षिप्त गुरुचरित्र एक उत्तम पर्याय आहे. पण अनेकदा प्रश्न उद्भवतो की, हे पारायण एकाच दिवसात पूर्ण करावे की काही दिवसांमध्ये?
एक पेक्षा जास्त दिवसात संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण करण्याचे मार्ग:
- सात दिवसांचे पारायण: संक्षिप्त गुरुचरित्रात सात अध्याय असतात. आपण प्रत्येक दिवशी एक अध्याय वाचू शकतो. यामुळे आपल्याला ग्रंथाचा सारांश समजून घ्यायला पुरेसा वेळ मिळेल.
- अकरा दिवसांचे पारायण: आपण एका दिवसात एक किंवा दोन अध्याय वाचून अकरा दिवसांत पूर्ण पारायण करू शकतो.
- तीन दिवसांचे पारायण: जर आपल्याकडे कमी वेळ असेल तर आपण तीन दिवसांत पूर्ण पारायण करण्याचा प्रयत्न करू शकतो. प्रत्येक दिवशी दोन ते तीन अध्याय वाचावे लागतील.
हेही वाचा : श्री गुरुचरित्र पारायण कसे करावे ? पारायणाची पद्धत आणि माहिती
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण करताना पूजा मांडणी कशी करावी?
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण करताना पुढीलप्रमाणे पूजा मांडणी करू शकता:
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायणाच्या पूजेमध्ये योग्य प्रकारे मांडणी केल्यास पूजा अधिक शुद्ध, भक्तिपूर्ण आणि प्रभावी होते. पूजा मांडणीसाठी काही आवश्यक गोष्टी खालीलप्रमाणे आहेत:
पूजा मांडणीची पद्धत:
- पवित्र स्थानाची निवड:
- पूजा करण्यासाठी शांत, स्वच्छ आणि पवित्र जागेची निवड करावी. हे स्थान देवघरात असले तर उत्तम; अन्यथा, एक शांत कोपरा निवडावा.
- घरात स्वच्छता करून, सगळ्या कचऱ्यापासून मुक्त स्थानात पूजा मांडल्यास त्याची पवित्रता वाढते.
- चौरंग किंवा पाट ठेवणे:
- पाट किंवा चौरंगावर पिवळ्या किंवा भगव्या रंगाचे स्वच्छ कापड अंथरावे. हे कापड पवित्र आणि स्वच्छ असावे.
- या पाटावर श्री दत्त महाराजांची प्रतिमा, मूर्ती किंवा फोटो ठेवावा. जर दत्ताची मूर्ती उपलब्ध नसेल तर गुरुचरित्र ग्रंथाला नमस्कार करून त्यालाही स्थान देता येईल.
- कलश (पाणी असलेला घडा):
- चौरंगाजवळ एक तांब्याचा किंवा पितळेचा कलश ठेवावा. कलशामध्ये स्वच्छ पाणी भरून त्यात कुंकू, अक्षता आणि एक पान टाकावे.
- पाणी असलेल्या कलशावर नारळ ठेवून पांढऱ्या कपड्यात किंवा धुपट्यात त्याला बांधावे.
- दिवा आणि अगरबत्ती:
- पूजेच्या ठिकाणी दिवा लावावा. तेल किंवा तूप वापरून दिवा प्रज्वलित करावा. दिवा दत्त महाराजांच्या मूर्तीसमोर लावल्यास वातावरण शुद्ध होते.
- अगरबत्ती लावून पूजेच्या ठिकाणी सुगंध निर्माण करावा. सुगंधाने भक्तिमय वातावरण तयार होते, ज्यामुळे मनाला शांती मिळते.
- फुले आणि हार:
- दत्त महाराजांच्या मूर्तीवर किंवा प्रतिमेवर फुलांचा हार चढवावा. ताज्या फुलांनी सजावट केल्याने पूजा अधिक पवित्र वाटते.
- गुलाब, मोगरा, किंवा जाई-चमेली यांसारखी पवित्र फुले वापरावी.
- अक्षता, कुंकू आणि गंध:
- पूजेच्या वेळी अक्षता (शुभ धान्याचे तांदूळ), कुंकू आणि गंध ठेवावे. हे पूजेसाठी आवश्यक समजले जातात.
- मूर्तीला तिलक लावून अक्षता वाहाव्यात.
जर पूजा मांडणीसाठी जागा किंवा वेळ नसेल तर:
- देवघरासमोर बसून दिवा आणि अगरबत्ती लावायची.
महत्वाची गोष्ट:
- पूजा मांडणी ही आपल्या श्रद्धेवर आधारित आहे. आपल्याला जे शक्य असेल ते करावे.
महत्वाचे :
पूजा मांडणी करताना शुद्धता आणि निश्चलता ठेवावी.
पूजा मांडणी करताना मन एकाग्र करावे.
पूजा मांडणी करताना दत्त महाराजांचे स्मरण करावे.
मनःस्थिती विचलित असेल तर लगेच दत्त बीज मंत्राचे उच्चारण करायचे .
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण करताना कोणते नैवेद्य दाखवावे?
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण संपल्यावर दत्त महाराजांना भक्तीभावाने नैवेद्य दाखवावा. नैवेद्याचा प्रकार मुख्यतः आपल्याकडे उपलब्ध असलेल्या अन्नानुसार किंवा भक्तीच्या भावनानुसार बदलू शकतो. यामध्ये सात्त्विक आणि शुद्ध अन्नाचा समावेश असावा, जो प्रसाद म्हणून भक्तांना वितरित करता येईल.
नैवेद्याच्या पर्यायांमध्ये काही मुख्य घटक हे खालीलप्रमाणे असू शकतात:
- दूध व साखरेचा नैवेद्य: दूध व साखरेचा नैवेद्य अत्यंत साधा आणि सात्त्विक मानला जातो. दत्त महाराजांच्या पारायणासाठी हा सर्वात सामान्य आणि सोपा नैवेद्य आहे. दूध साखरेमध्ये मिसळून एक पवित्र नैवेद्य तयार करावा.
- फळे: ताज्या फळांचा नैवेद्य दाखवणे ही एक आदर्श निवड आहे. केळी, सफरचंद, द्राक्षे किंवा उपलब्ध असलेली अन्य फळे सात्त्विक नैवेद्य म्हणून दत्त महाराजांना अर्पण करू शकतो.
- सात्त्विक पदार्थ: दुधाची खीर, पुरणपोळी, किंवा वरणभात यासारखे पारंपरिक पदार्थही नैवेद्य म्हणून दाखवता येतात. पारायणाच्या दिवशी तयार केलेले शुद्ध, सात्त्विक पदार्थ नैवेद्य म्हणून उत्तम ठरतात.
- गुळ-घेवडा: गुळ आणि घेवडा (तूप किंवा खडीसाखर) यांचा नैवेद्य दत्त महाराजांच्या पारायणाच्या वेळी अर्पण करता येतो. हे पारंपरिक नैवेद्य शुद्ध आणि सात्त्विक मानले जातात.
- फळाहार आणि नासता: काही भक्तांच्या दृष्टीने, पारायणाच्या वेळी गोड पदार्थ आणि हलका नाश्ता नैवेद्य म्हणून देणे सुलभ असते. हे पदार्थ सात्त्विक आणि शुद्ध असावेत, त्यामुळे त्यांच्या सेवनाने भक्तांच्या मनाला शांती मिळते.
हेही वाचा : श्री स्वामी समर्थ चरित्र सारामृत पारायण कसे करावे ? पद्धती आणि फलश्रुती
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण करताना जपायचे मंत्र
संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण करताना मन एकाग्र करण्यासाठी, दत्त महाराजांचे कृपाशीर्वाद मिळवण्यासाठी आणि पूजा अधिक फलदायी करण्यासाठी काही मंत्रांचे जप करणे महत्त्वाचे आहे. हे मंत्र पारायणाच्या सुरुवातीला, मध्यात किंवा शेवटी जपता येतात, आणि यामुळे वातावरण भक्तिमय आणि पवित्र होते.
1. गुरु मंत्र:
गुरुचरित्र पारायण करताना प्रथम श्री गुरु दत्त महाराजांना वंदन करणे आवश्यक आहे. गुरु मंत्र जपल्याने गुरुंचा आशीर्वाद मिळतो.
मंत्र:
गुरुब्रम्हा गुरुविष्णुः गुरुर्देवो महेश्वरः।
गुरुः साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्री गुरवे नमः॥
या मंत्राचा जप तीन, सात, किंवा एकवीस वेळा केल्याने मनाला शांती आणि सकारात्मक ऊर्जा मिळते.
2.श्री दत्तात्रेय मंत्र:
श्री दत्त महाराजांचा मंत्र जपल्याने त्यांच्या कृपेने मनाला शांती आणि संरक्षण मिळते.
मंत्र:
ॐ श्री गुरुदेव दत्त।
हा सोपा आणि प्रभावी मंत्र आहे, जो पारायणादरम्यान वेळोवेळी जपता येतो. १०८ वेळा जपल्यास मंत्राचा परिणाम अधिक होतो.
3.दत्तात्रेय गायत्री मंत्र:
गायत्री मंत्राचा जप पारायणाच्या आरंभी किंवा मध्यात केल्यास अध्यात्मिक उन्नती होते.
मंत्र:
ॐ द्राम दत्तात्रेयाय विद्महे।
योगेश्वराय धीमहि।
तन्नो दत्तः प्रचोदयात्॥
हा मंत्र कमीत कमी ११ वेळा किंवा जास्तीत जास्त १०८ वेळा जपावा.
4.श्री स्वामी समर्थ बीज मंत्र:
स्वामी समर्थांवर श्रद्धा असणाऱ्यांनी हा मंत्र पारायणादरम्यान जपावा.
मंत्र:
ॐ ह्रीं क्लीं स्वामी समर्थाय नमः॥
या मंत्राचा जप मनोकामना पूर्ण करण्यासाठी केला जातो.
5.शांती मंत्र:
मंत्र:
ॐ सह नाववतु। सह नौ भुनक्तु।
सह वीर्यं करवावहै।
तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै।
ॐ शांतीः शांतीः शांतीः॥
6.दत्त बीज मंत्र:
मंत्र:
ॐ द्रां दत्तात्रेयाय नमः॥
हा मंत्र १०८ वेळा जपल्यास पारायणात विशेष फलप्राप्ती होते.
निष्कर्ष : संक्षिप्त गुरुचरित्र पारायण कधी आणि कसे करावे?
गुरुचरित्र ग्रंथाचे पारायण करणे खूप महत्त्वाचे मानले जाते, परंतु वेळेअभावी अनेकांना हे शक्य होत नाही. अशांसाठी संक्षिप्त गुरुचरित्र हा एक उत्तम पर्याय आहे. संक्षिप्त गुरुचरित्रामध्ये सातच अध्याय आहेत, ज्यासाठी फक्त 40 मिनिटांपासून ते एक तासापर्यंतचा वेळ लागतो.
हे पारायण करण्यासाठी विशेष नियम आहेत, जसे की पारायणादरम्यान शुद्धता राखणे, आवाजात वाचन करणे, देवघरासमोर दिवा व अगरबत्ती लावणे, तसेच शक्य असल्यास उपवास करणे.
मुख्य प्रवेशद्वार स्वच्छ करून सुशोभित करणे आवश्यक आहे, कारण असे मानले जाते की पारायणाच्या वेळी दत्त महाराजांचे आगमन होते.
भक्तांचे प्रश्न :
-
संक्षिप्त गुरुचरित्र किती अध्यायांचे आहे आणि किती वेळ लागतो?
संक्षिप्त गुरुचरित्रात 7 अध्याय आहेत, ज्यासाठी अंदाजे 45 मिनिटे ते एक तास लागतो.
-
संक्षिप्त गुरुचरित्राचे पारायण कधी करावे?
पारायण ब्रह्ममुहूर्त ते सायंकाळी चार वाजेपर्यंत कधीही करता येते.
-
पारायण करताना कोणत्या नियमांचे पालन करावे?
वाचन ऐकू येईल अशा आवाजात करावे, स्वच्छ कपडे घालून वाचावे, आणि नॉनव्हेज टाळावे.
-
पारायणाच्या दिवशी उपवास करावा का?
उपवास वैकल्पिक आहे; फळाहार किंवा एक वेळ भोजन करू शकता.
