संक्षिप्त श्रीमद्भागवत ग्रंथाचे पारायण कसे करावे ? : संक्षिप्त श्रीमद्भागवत ग्रंथाचे पारायण म्हणजे एक अनोखी साधना आहे, जी दिंडोरी प्रणित श्री स्वामी समर्थ सेवा मार्गामध्ये परमपूज्य गुरु माऊलींच्या मार्गदर्शनाखाली तयार केली आहे.
संक्षिप्त भागवत वाचण्याने भक्ताला भगवंताच्या कृपेचा लाभ होतो, पितृदोष दूर होतो, आणि आयुष्यात सुख-समृद्धीचा वर्षाव होतो. चला, अधिक तपशीलात पाहूया की संक्षिप्त श्रीमद्भागवत पारायण कसे करावे, याचे नियम काय आहेत, आणि याचे फायदे काय आहेत.
संक्षिप्त श्रीमद्भागवत ग्रंथाचे पारायण कसे करावे ?
१. संक्षिप्त श्रीमद्भागवत ग्रंथाचे स्वरूप
संक्षिप्त श्रीमद्भागवत ग्रंथामध्ये एकूण १४ अध्याय असून हे संपूर्ण वाचण्यासाठी सुमारे सव्वा ते दीड तास लागतो.
यात भगवान श्रीकृष्णाच्या लीला, भक्तीमार्गाचे मार्गदर्शन, पितृदोषाची निवारण, आणि संसाराच्या सुख-शांतीचा मार्ग सांगितला आहे. हे ग्रंथाचे संक्षिप्त रूप आहे, ज्यामुळे कोणालाही सहजपणे पारायण करता येते.
२. संक्षिप्त श्रीमद्भागवत पारायण पद्धत
(१) संकल्प
पारायण करण्यापूर्वी संकल्प करावा. संकल्प म्हणजे आपण हा ग्रंथ पवित्र भावनेने वाचणार आहोत आणि देवाला अर्पण करणार आहोत. संकल्प करताना असा म्हणावे – “भगवंत, आपल्या कृपेने आणि आपल्या आशीर्वादाने मी हा संक्षिप्त श्रीमद्भागवत वाचन प्रारंभ करीत आहे. हे वाचन हे पवित्र कार्य तुम्हाला अर्पण आहे.”
हेही वाचा : संकल्प करणे म्हणजे काय? कसा करावा ?
(२) पूजा विधी
१. श्री गणपती अथर्वशीर्षाचे पठण: सुरुवात श्री गणपतीचे स्मरण करून करावी. त्यासाठी श्री गणपती अथर्वशीर्षाचा पाठ करावा.
२. श्री स्वामी समर्थ मंत्र: श्री स्वामी समर्थ मंत्राचा एक माळ जप करावा.
३. गायत्री मंत्र जप: २४ वेळा गायत्री मंत्राचा जप करावा.
४. विष्णू गायत्री मंत्र जप: विष्णू गायत्री मंत्राचा जप एक माळ करावा.
५. पुरुष सूक्त आणि श्री सूक्त पठण: त्यानंतर एकदा पुरुष सूक्त आणि एकदा श्री सूक्त यांचे पठण करावे.
(३) अध्याय वाचन
पारायण करताना पहिल्या अध्यायापासून सुरुवात करावी आणि प्रत्येक अध्याय सावकाश वाचावा. वाचन शांत आणि एकाग्र चित्ताने करावे. संपूर्ण १४ अध्याय वाचल्यास एक पारायण पूर्ण होते.
- एका बैठकीत संपूर्ण पारायण करणे श्रेयस्कर आहे, परंतु वेळ अभावी दोन किंवा तीन अध्याय रोज वाचूनही पारायण करता येते.
३. विशेष काळात वाचन
संक्षिप्त श्रीमद्भागवत पारायण पितृपक्ष, अधिक मास, एकादशी, चातुर्मास, जन्माष्टमी, गुरु पौर्णिमा, नवरात्र, किंवा दीपावली या खास प्रसंगी केल्यास त्याचे फल अधिक मिळते. या दिवशी पारायण केल्याने देवाच्या कृपेचा लाभ होतो आणि जीवनातील अडथळे दूर होतात.
४. पारायणाचे नियम आणि आचारसंहिता
१. मांसाहार वर्ज्य: पारायणाच्या दरम्यान मांसाहार, मद्यपान किंवा अशुद्ध खाण्याचे पदार्थ टाळावे.
२. ब्रह्मचर्याचे पालन: पारायण करताना ब्रह्मचर्याचे पालन करणे आवश्यक आहे.
३. सकाळ-संध्याकाळ ठराविक वेळ: वाचनाची एकच वेळ ठरवावी. पारायण करताना मध्ये उठू नये, कोणाशी बोलू नये.
४. शुद्धता राखावी: वाचन करताना देवा समोर दिवा लावून पवित्र वातावरणात वाचन करावे.
५. स्त्रिया: मासिक धर्माच्या वेळी पारायण थांबवून, त्यानंतर सेवा सुरू करावी.
हेही वाचा : रुक्मिणी स्वयंवर ग्रंथाचे पारायण कसे करावे? पूजा विधी आणि संकल्प
५. संकल्पयुक्त पारायण पद्धत
जर संकल्पयुक्त पारायण करायचे असेल, तर या संकल्पानुसार ११, २१, ५१, किंवा १०८ पारायणाचा संकल्प करावा. हे संकल्प घेतल्याने पारायण अधिक प्रभावी ठरते. १०८ पारायण केल्यास पितृदोषाचे निवारण होते असे मानले जाते. १०८ पारायण झाल्यावर गोपाळकाला किंवा अन्नदान करावे.
मूळ श्रीमद् भागवत आणि संक्षिप्त श्रीमद् भागवत यांमध्ये काय फरक आहे?
श्रीमद् भागवत महापुराण आणि संक्षिप्त श्रीमद् भागवत हे दोन्ही पवित्र ग्रंथ एकाच मूलतत्त्वाचा परिचय करतात, परंतु त्यांचे स्वरूप, वाचनाची कालावधी, आणि गरजेच्या दृष्टीने काही फरक आहे.
मूळ श्रीमद् भागवत:
- मूळ ग्रंथाच्या संरचना: मूळ श्रीमद् भागवत पुराणामध्ये बारा स्कंध (खंड), 335 अध्याय, आणि 18,000 श्लोक आहेत. हा ग्रंथ महर्षी व्यासांनी रचला आहे.
- वाचनाचा कालावधी: मूळ भागवत वाचण्यासाठी खूप वेळ लागतो. प्रत्येक अध्याय, त्यातील गोष्टी, उपदेश, आणि तात्त्विक चर्चा विस्तृत आहे, त्यामुळे नियमित वाचनासाठी किंवा पारायणासाठी खूपच वेळ व श्रम आवश्यक असतो.
- विस्तार आणि तात्त्विकता: हे पुराण भगवान श्रीकृष्णाचे चरित्र, लीला, तत्वज्ञान, आणि अनेक आध्यात्मिक विषयांचा उलगडा करते. म्हणून, त्यामध्ये गूढता व तात्त्विकता अधिक आहे.
संक्षिप्त श्रीमद् भागवत:
- संक्षिप्त संरचना: संक्षिप्त भागवत हे मूळ ग्रंथाचे सार आहे. त्यात 14 अध्याय आहेत, जे मूळ ग्रंथाच्या महत्त्वाच्या घटनांचा व तात्त्विक विचारांचा सारांश देतात.
- वाचनाचा कालावधी: संक्षिप्त भागवत वाचण्यासाठी अंदाजे सव्वा ते दीड तास लागतो, जे व्यस्त जीवनशैली असलेल्या भक्तांसाठी सोयीचे आहे.
- लक्ष्य: हे संक्षिप्त संस्करण वाचणे, श्रवण करणे अधिक सोपे आहे. हे दिंडोरी प्रणित श्री स्वामी समर्थ केंद्राच्या सेवा मार्गामध्ये परमपूज्य गुरुमाऊलींच्या मार्गदर्शनाने तयार करण्यात आले आहे, जे भक्तांना आध्यात्मिक सेवा करणे अधिक सोपे बनवते.
संक्षिप्त श्रीमद् भागवत वाचनाचे विशेष फायदे कोणते आहेत?
संक्षिप्त श्रीमद् भागवत वाचनाचे अनेक आध्यात्मिक आणि मानसिक फायदे आहेत, विशेषतः पितृदोष निवारणासाठी, भक्ती भाव वृद्धिंगत करण्यासाठी आणि मनःशांतीसाठी. श्री स्वामी समर्थ संप्रदायामध्ये या संक्षिप्त ग्रंथाचे विशेष महत्त्व आहे. येथे काही खास फायदे सांगता येतील:
- पितृदोष निवारण: संक्षिप्त श्रीमद् भागवत वाचन पितृदोष निवारणासाठी एक प्रभावी उपाय मानला जातो. जेव्हा घरात वंशाची वृद्धी न होणे, विवाह कार्यात अडचणी, पती-पत्नीमध्ये मतभेद, आणि घरात सातत्याने आजारपण किंवा व्यवसायात नुकसान यांसारखी लक्षणे दिसतात, तेव्हा पितृदोष निवारणासाठी या ग्रंथाचे वाचन रामबाण उपाय ठरतो.
- आध्यात्मिक शांती: हे ग्रंथ वाचन केल्याने मानसिक शांती प्राप्त होते. दिवसाचे काही क्षण भगवद् स्मरणात घालवल्याने मन शुद्ध होते, चिंतनाचा वेळ वाढतो आणि मानसिक तणाव कमी होतो.
- भागवत तत्त्वाचा अनुभव: श्रीमद् भागवत म्हणजे भगवंताच्या तत्त्वाचे वर्णन. त्यामुळे ग्रंथाचे वाचन किंवा श्रवण केल्याने भगवंताचे स्वरूप, त्यांचे आदर्श, आणि भक्तीचे महत्त्व याचे आकलन होते. हे वाचन भक्तिभाव वाढवून आपल्याला ईश्वराशी अधिक जोडते.
- कलियुगातील सोपा उपाय: या ग्रंथाचे पारायण करणे हे कलियुगात एक सोपा उपाय आहे. इतर महापूजा, यज्ञ, विधी यांची सध्या कमतरता असते, आणि समाजात संयम व ज्ञानाची आव्हाने वाढली आहेत. अशावेळी संक्षिप्त भागवत वाचनाद्वारे भक्तिभाव आणि सिद्धी प्राप्त करता येतात.
- घरातील सकारात्मक ऊर्जा: संक्षिप्त श्रीमद् भागवत वाचनाने घरात सकारात्मकता आणि पवित्रता वाढते. ग्रंथात श्रीकृष्णाच्या लीला आणि भक्तीच्या कथांचे प्रभावी वर्णन आहे, जे आत्मिक उन्नतीला प्रेरणा देतात आणि घरात चांगले वातावरण निर्माण करतात.
- आत्मा आणि ब्रह्मांडाचे ज्ञान: परीक्षित राजाच्या कथा आणि श्रीकृष्णाचे विविध प्रसंग वाचताना आत्मा आणि ब्रह्मांडाचा ज्ञानात्मक अर्थ मिळतो. हे वाचन जीवनाच्या तात्त्विक प्रश्नांचे उत्तर शोधण्यास मदत करते आणि आत्मिक प्रगतीसाठी प्रेरित करते.
- सरल सेवा: संक्षिप्त स्वरूपात असल्याने हे वाचन करणे सोपे आणि शक्य होते. आपले व्यस्त जीवन जगताना देखील या ग्रंथाचे वाचन दर एकादशीला किंवा पितृपक्षात करून श्रद्धेने पितृदोष निवारण करता येते.
- अनुभवसिद्ध परिणाम: गुरु माऊलींनी सांगितले आहे की, अनेक भक्तांनी या ग्रंथाचे पारायण करून आपले प्रश्न सोडवले आहेत आणि पितृदोषातून मुक्ती मिळवली आहे. त्यामुळे ही सेवा अनुभवाने सिद्ध असून आध्यात्मिक कल्याणासाठी महत्त्वाची आहे.
- मुक्ती आणि मोक्ष: ग्रंथाचे मनोभावे वाचन केल्याने अंतःकरण शुद्ध होऊन मोक्षप्राप्तीचे साधन होते. निष्काम भावनेने याची सेवा केल्यास भगवंताचा आशीर्वाद लाभतो.
संक्षिप्त श्रीमद् भागवत ग्रंथाचे पारायण करण्याचे मार्ग कोणते आहेत?
संक्षिप्त श्रीमद्भागवत ग्रंथाचे पारायण करण्याचे मार्ग पुढीलप्रमाणे आहेत:
- एकसंध पारायण: संक्षिप्त श्रीमद्भागवत ग्रंथाच्या १४ अध्यायांचे वाचन एका बैठकीत पूर्ण करणे. यासाठी सुमारे सव्वा ते दीड तास लागतो. अशा प्रकारे एका बैठकीत संपूर्ण पारायण करणे श्रेयस्कर आहे.
- दिवसवार अध्यायांचे वाचन: जर एका बैठकीत वाचन शक्य नसेल, तर दररोज दोन अध्याय किंवा एक अध्याय याप्रमाणे वाचता येते. यामुळे संपूर्ण पारायण काही दिवसांत पूर्ण होईल.
- एकादशी पारायण: प्रत्येक एकादशीला संपूर्ण १४ अध्याय वाचून पारायण पूर्ण करणे. एकादशीच्या दिवशी वाचन केल्यास विशेष फल प्राप्त होते.
- चातुर्मास पारायण: चातुर्मासाच्या कालावधीत (चार महिने) नियमित पारायण करणे. दररोज ठरवून दोन अध्याय वाचून संपूर्ण चातुर्मासात पारायण पूर्ण करणे लाभदायक मानले जाते.
- पितृपक्षातील पारायण: पितृपक्षात रोज एक किंवा दोन अध्याय वाचून संपूर्ण पितृपक्षात पारायण पूर्ण करणे पितृदोष निवारणासाठी उपयुक्त मानले जाते.
- संकल्प-युक्त पारायण: संकल्प घेऊन विशिष्ट उद्देशाने पारायण करणे. उदाहरणार्थ, ११, २१, ५१, किंवा १०८ वेळा पारायणाचा संकल्प करून पारायण करणे. विशेषतः पितृदोष निवारणासाठी १०८ पारायणांचा संकल्प करण्याची प्रथा आहे.
- उद्यापन सोहळा: संकल्प पूर्ण झाल्यावर गोपाळकाला तयार करून बाळकृष्णाला नैवेद्य दाखवावा. संकल्प युक्त सेवा पूर्ण केल्यावर गरजूला अन्नदान, अर्थदान, किंवा पोथीचे दान करावे.
- विशेष नियम: पारायणाच्या वेळी मांसाहार त्यागावा, ब्रह्मचर्याचे पालन करावे, वाचन दरम्यान कोणत्याही व्यक्तीसोबत बोलू नये. पारायण दरम्यान एकाच वेळी वाचन करणे अधिक श्रेयस्कर आहे.
- विशेष पूजेचे पालन: वाचनापूर्वी श्री स्वामी समर्थ, गणपती अथर्वशीर्ष पठण, श्री स्वामी समर्थ मंत्र, गायत्री मंत्र, विष्णू गायत्री मंत्र, पुरुष सूक्त वाचन आणि श्रीसूक्ताचे पाठ करून ग्रंथवाचन सुरू करावे.
मासिक धर्माच्या काळात पारायण कसे चालू ठेवावे?
मासिक धर्माच्या काळात संक्षिप्त श्रीमद्भागवत पारायण काही काळ थांबविण्याचा सल्ला दिला जातो. मासिक धर्माच्या या काळात पुढील गोष्टी लक्षात घेता येतात:
- पारायण थांबवावे: मासिक धर्म चालू असताना पारायण काही दिवसांसाठी थांबवावे. या दिवसांमध्ये पारायण न करता, पवित्र विचार मनात ठेवून इतर धार्मिक कृतीत सहभागी राहणे योग्य मानले जाते.
- पारायण पुढे सुरू ठेवावे: मासिक धर्म संपल्यानंतर, जिथे पारायण थांबले होते तिथूनच पुढे वाचन सुरू करावे. यात कुठलाही दोष होत नाही, कारण मनाची शुद्धता अधिक महत्त्वाची आहे.
- संकल्प न सोडणे: संकल्प केलेला असेल तर तो न सोडता, मासिक धर्म समाप्तीनंतर लगेचच पारायण सुरू करावे. संकल्प मोडल्यास पितृदोष निवारणासाठी, पुन्हा नव्याने संकल्प सुरू करण्याचा सल्ला दिला जातो.
- विशिष्ट नियमांचे पालन: पारायणाच्या दिवसांमध्ये विशेष धार्मिक शुचिता पाळावी, ज्यात बाह्य आणि आंतरिक स्वच्छतेला प्राधान्य दिले जाते.
मासिक धर्माच्या काळात पारायण थांबवल्याने त्याचा कोणताही धार्मिक दोष लागत नाही. पारायणाची सेवा भक्तिभावाने, शांत आणि शुद्ध मनाने पूर्ण करणे महत्त्वाचे आहे.
निष्कर्ष : संक्षिप्त श्रीमद्भागवत ग्रंथाचे पारायण कसे करावे
संक्षिप्त श्रीमद्भागवत हा ग्रंथ नियमित वाचनासाठी अत्यंत महत्त्वपूर्ण आहे, कारण यामुळे पितृदोष, आर्थिक अडचणी, आणि मानसिक अशांती यांसारख्या समस्या दूर होऊ शकतात.
परमपूज्य गुरु माऊलींनी तयार केलेला हा ग्रंथ भक्तांना व्यस्त जीवनातही सहज वाचता येईल असा आहे.
हे वाचन भक्तांमध्ये सात्विकता आणि शांती वाढवते, तसेच कुटुंबातील दोष निवारणासही मदत करते. भगवंताचे स्मरण आणि अध्यात्मिक उन्नती साधण्यासाठी हे एक उपयुक्त साधन आहे.
