॥ श्री गणेशाय नमः
॥ श्री सरस्वत्यै नमः ॥ श्री गुरुभ्यो नमः ॥ श्री कुलदेवतायै नमः ॥
श्री अक्कलकोट निवासी-पूर्णदत्ता वतार-दिगंबर-यतिवर्य स्वामिराजाय नमः ॥
ब्रम्हानंदं परमसुखदं केवलं ज्ञानमूर्तिं ।
द्वंद्वातीतं गगनसदृशं तत्त्वमस्यादिलक्ष्यम् ॥
एकं नित्यं विमलमचलं सर्वधीसाक्षीभूतं ।
भावातीतं त्रिगुणरहितं सद़्गुरुं तं नमामि ॥
जयजय श्री जगरक्षका । जयजयाजी भक्तपालका ।
जयजय कलिमलनाशका । अनादि सिद्धा जगद्गु रु ॥१॥
जयजय क्षीरसागर विलासा । मायाचक्रचालका अविनाशा ।
शेषशयना अनंतवेषा । अनामातीता अनंता ॥२॥
जयजयाजी गरुडवाहना । जयजया जी कमललोचना ।
जयजयाची पतितपावना । रमारमणा विश्वेशा ॥३॥
मेघवर्ण आकार शांत । मस्तकी किरीट विराजित ।
तोच स्वयंभू आदित्य । तेज वर्णिले न जाय ॥४॥
विशाळ भाळ आकर्ण नयन । सरळ नासिका सुहास्य वदन ।
दंतपंक्ति कुंदकळ्यांसमान । शुभ्रवर्ण विराजती ॥५॥
रत्नमाला हृदयावरी । जे कोटी सूर्यां चे ते हरी ।
हेममय भूषणे साजिरी । कौस्तुभमणि विशेष ॥६॥
वत्सलांच्छनाचे भूषण । चेति प्रेमळ भक्तिची खूण ।
उदरी त्रिवळी शोभायमान । त्रिवेणीसंगमासारखी ॥७॥
नाभिकमल सुंदर अति । जेथे विधा त्याची उत्पत्ती ।
की चराचरा जन्मदाती । मूळ चननी तेचि पै ॥८॥
जानूपर्यंत कर शोभति । मनगटी कंकणे विराजती ।
करकमलांची आकृति । रक्तपंकजा समान ॥९॥
भक्ता द्यावया अभय वर । सिद्ध सर्वदा सव्य कर ।
गदा पद्म शंख चक्र । चार हस्ती आयुधे ॥१०॥
कांसे कसिला पीतांबर । विद्यु ल्लतेसम तेज अपार ।
कर्दळीस्तंभापरी सुंदर । उभय जंघा दिसताती ॥११॥
जेथे भक्तजन सुखावती । ज्याच्या दर्शने पतीत तरती ।
ज्याते अहोरात्र ध्याती । नारदादि ऋषिवर्य ॥१२॥
ज्याते कमला करे चुरीत । संध्यारा गा समान रक्त ।
तळवे योग्य चिन्हे मंडित । वर्णित वेद शीणले ॥१३॥
चौदा विद्या चौसष्ट कला । ज्याते वर्णित थकल्या सकळा ।
ऐशा त्या परम मंगला । अल्पमती केवि वर्णू ॥१४॥
नारदादि मुनीश्वर । व्यास वाल्मिकादि कविवर ।
लिहू न शकले महिमांवर । तेथे पामर मी काय ॥१५॥
जो सकळ विश्वाचा जनिता । समुद्रकन्या ज्याची कांता ।
जो सर्व कारण कर्ता । ग्रंथारंभी नमू तया ॥१६॥
त्या महाविष्णूचा अवतार । गजवदन शिवकुमार ।
एकदंत फरशधर । अगम्य लीला जयांची ॥१७॥
जो सकळ विद्यांचा सागर । चौसष्ट कलांचे माहेर ।
रिद्धि सिद्धीचा दातार । भक्त पालक दयाळू ॥१८॥
मंगल कार्या करिता स्मरण । विघ्नें जाती निरसोन ।
भजका होई दिव्य ज्ञान । वेदांतसार कळे पां ॥१९॥
सकल कार्यारंभी जाणा । करिती ज्याच्या नामस्मरण ।
ज्याच्या वरप्रसादे नाना । ग्रंथरचना करिती कवी ॥२०॥
तया मंगलासी साष्टांग नमन । करूनी मागे वरदान ।
स्वामी चरित्र सारामृत पूर्ण । निर्विघ्नपणे होवो हे ॥२१॥
जिचा वरप्रसाद मिळता । मूढ पंडित होती तत्त्वता ।
सकळ काव्यार्थ येत हाता । ती ब्रह्मसुता नमियेली ॥२२॥
मूढमती ती अज्ञान । काव्यादिकांचे नसे ज्ञान ।
माते तू प्रसन्न होवोन । ग्रंथरचना करवावी ॥२३॥
जो अज्ञानतिमिरनाशक । अविद्याकाननच्छेदक ।
जो सद़्बुद्धीचा प्रकाशक । विद्यादायक गुरुवर्य ॥२४॥
ज्याचिया कृपेकरोन । सच्छिष्या लाधे दिव्यज्ञान ।
तेणेच जगी मानवपण । येतसे की निश्चये ॥२५॥
तेवी असता मातापितर । तैसेचि श्रेष्ठ गुरुवर्य ।
चरणी त्यांचिया नमस्कार । वारंवार साष्टांग ॥२६॥
मी मतिमंद अज्ञ बाळ । घेतली असे थोर आळ ।
ती पुरविणार दयाळ । सद़्गुरुराज आपणची ॥२७॥
नवमास उदरी पाळिले । प्रसववेदनांते सोशिले ।
कौतुके करूनी वाढविले । रक्षियेले आजवरी ॥२८॥
जननीजनका समान । अन्य दैवत आहे कोण ।
वारंवार साष्टांग नमन । चरणी तयां च्या करीतसे ॥२९॥
ब्रम्हा विष्णू महेश्वर । तिन्ही देवांचा अवतार ।
लीलाविग्रही अत्रिकुमार । दत्तात्रेय नमियेला ॥३०॥
तीन मुखे सहा हात । गळा पुष्पमाळा शोभत ।
कर्णी कुंडले तेज अमित । विद्यु ल्लतेसमान ॥३१॥
कामधेनू असोनि जवळी । हाती धरिली असे झोळी ।
जो पहाता एका स्थळी । कोणासही दिसेना ॥३२॥
चार वेद होउनी श्वान । वसती समीप रात्रंदिन ।
ज्याचे त्रिभुवनी गमन । मनोवेगे जा त जो ॥३३॥
त्या परब्रम्हासी नमन । करोनि मागे वरदान ।
स्वामी चरित्र सारामृत पूर्ण । होवो कृपेने आपुल्या ॥३४॥
वाढला कलीचा प्रताप । करू लागले लोक पाप ।
पावली भूमि संताप । धर्मभ्रष्ट लोक बहू ॥३५॥
पहा कैसे दैव विचित्र । आर्यावर्ती आर्यपुत्र ।
वैभवहीन झाले अपार । दारिद्र्य, दुः खे भोगिती ॥३६॥
शिथिल झाली धर्मबंधने । नास्तिक न मानिती वेदवचने ।
दिवसेंदिसें वस होमहवने । कमी होऊ लागली ॥३७॥
सुटला धर्माचा राजाश्रय । अधर्मप्रवर्तका नाही भय ।
उत्तरोत्तर नास्तिकमय । भरतखंड जाहले ॥३८॥
नाना विद्या कला । अस्तालागी गेल्या सकला ।
ऐहिक भोगेच्छा बळावल्या । तेणे सुटला परमार्थ ॥३९॥
धर्मसंस्थापनाकारणे । युगायुगी अवतार घेणे ।
नानाविध वेष नटणे । जगत्पतीचे कर्तव्य ॥४०॥
लोक बहु भ्रष्ट झाले । स्वधर्माते विसरले ।
नास्तिकमतवादी मातले । आर्यधर्मा विरुद्ध ॥४१॥
मग घेतसे अवतार । प्रत्यक्ष जो का अत्रिकुमार ।
अक्कलकोटी साचार । प्रसिद्ध झाला स्वामीरुपे ॥४२॥
कोठे आणि कोणत्या काळी । कोण्या जातीत कोणत्या कुळी ।
कोण वर्णाश्रम धर्म मुळी । कोणासही कळेना ॥४३॥
ते स्वामी नामे महासिद्ध । अक्कलकोटी झाले प्रसिद्ध ।
चमत्कार दाविले नानाविध । भक्त मनोरथ पुरविले ॥४४॥
त्यांसी साष्टांग नमोनी । करी प्रार्थना कर जोडोनी ।
आपुला विख्यात महिमा जनी । गा वयाचे योजिले ॥४५॥
तुमचे चरित्र महासागर । पावेन कैसा पैलतीर ।
परि आत्मसार्थक करावया साचार । मीन तेथे जाहलो ॥४६॥
किंवा अफाट गगनासमान । अगाध आपुले महिमान ।
अल्पमती मी अज्ञान । आक्रमण केवी करू ॥४७॥
पिपीलिक म्हणे गिरीसी । उचलून घालीन काखेसी ।
किंवा खद्योत सूर्यासी । लोपवीन म्हणे स्वतेजे ॥४८॥
तैसी असे माझी आळ । बाळ जाणूनी लडिवाळ ।
पुरविता तु दयाळ । दीनबंधू यतिवर्या ॥४९॥
कर्ता आणि करविता । तूचि एक स्वामीनाथा ।
माझिया ठाई वार्ता । मीपणाची नसेची ॥५०॥
ऐसी ऐकुनिया स्तुती । संतोषली स्वा मीराजमूर्ति ।
कविलागी अभय देती । वरदहस्ते करोनी ॥५१॥
उणे न पडे ग्रंथांत । सफल होतील मनोरथ ।
पाहूनी आर्यजन समस्त । संतोषतील निश्चये ॥५२॥
ऐसी ऐकोनि अभयवाणी । संतोष झाला माझिया मनी ।
यशस्वी होवोनी लेखणी । ग्रंथसमाप्तीप्रति होवो ॥५३॥
आतां नमू साधुवृंद । ज्यासी नाही भेदाभेद ।
ते स्वात्मसुखी आनंदमय । सदोदित राहती ॥५४॥
मग नमिले कविश्वर । जे शब्दसृष्टीचे ईश्वर ।
ज्यांची काव्ये सर्वत्र । प्रसिद्ध असती या लोकी ॥५५॥
व्यास वाल्मिक महाज्ञानी । बहुत ग्रंथ रचिले ज्यांनी ।
वारंवार तयांच्या चरणी । नमन मा झे साष्टांग ॥५६॥
कविकुलमुकुटावतंस । नमिले कवि कालिदास ।
ज्यांची नाट्यरचना विशेष । प्रिय जगी जाहली ॥५७॥
श्रीधर आणि वामन । ज्यांची ग्रंथरचना पाहोन ।
ज्ञातेही डोलविती मान । तयांचे चरण नमियेले ॥५८॥
ईशचरणी जडले चित्त । ऐसे तुकारामादिक भक्त ।
ग्रंथारंभी तया नमित । वरप्रसादाकारणे ॥५९॥
अहो तुम्ही संत जनी । मज दीनावरी कृपा करोनी ।
आपण हृदयस्थ राहोनी । ग्रंथरचना करवावी ॥६०॥
आता करू नमन । जे का श्रोते विलक्षण ।
महाज्ञानी आणि विद्वान । श्रवणी सा दर बैसले ॥६१॥
महापंडित आणि चतुर । ऐसा श्रोतृसमाज थोर ।
मतिमंद मी त्यांच्यासमोर । आपले कवित्व केवी आणू ॥६२॥
परी थोरांचे लक्षण । एक मला ठाउके पूर्ण ।
काही असता सद्गु ण । आदर करि ती तयाचा ॥६३॥
संस्कृताचा नसे गंध । मराठीही न ये शुद्ध ।
नाही पढलो शास्त्रछंद । कवित्वशक्ती अंगी नसे ॥६४॥
परी हे अमृत जाणोनी । आदर धरावा जी श्रवणी ।
असे माझी असंस्कृत वाणी । तियेकडे न पहावे ॥६५॥
न पाहता जी अवगुण । ग्राह्य तितुकेच घ्यावे पूर्ण ।
एवढी विनंती कर जोडोनी । चरणी आपुल्या करीतसे ॥६६॥
स्वामींच्या मीं लीला बहुत । असती प्रसिद्ध लोकांत ।
त्या सर्व वर्णिता ग्रंथ । पसरेल समुद्रसा ॥६७॥
त्या महोदधीतुनी पाही । अमोल मुक्ताफळे घेतली काही ।
द्यावया मान सूज्ञाही । अवमान का ही न करावा ॥६८॥
की हे उद्यान विस्तीर्ण । तयामाजी प्रवेश करोन ।
सुंदर कुसुमे निवडोन । हार त्यांचा गुंफिला ॥६९॥
कवि होवोनिया माळी । घाली श्रोत्यां च्या गळी ।
उभा ठाकोनि बद्धांजुळी । करी प्रा र्थना सप्रेमे ॥७०॥
अहो या पुष्पांचा सुवास । तृप्त करील आपुले मानस ।
हा सुगंध नावडे जयास । तेचि पूर्ण अभागी ॥७१॥
आता असोत हे बोल । पुढे कथा बहु अमोल ।
वदविता स्वामी दयाळ । निमित्त मा त्र विष्णुकवि ॥७२॥
वैराग्य प्रत्यक्ष शंकर । तेजे कैसा सहस्त्रकर ।
दुष्टां केवळ सूर्यपुत्र । भक्तां मातेसमान ॥७३॥
यतिराजपदकल्हार । विष्णुकवि हो ऊनी भ्रमर ।
ज्ञानमधुस्तव साचार । रुंची तेथे घा लीतसे ॥७४॥
इति श्रीस्वामी चरित्र सारामृत । ना ना प्राकृत कथा संमत ।
आदरे भक्त परिसोत । प्रथमोऽध्याय गोड हा ॥७५॥
॥ श्रीस्वामीचरणार्पणमस्तु ॥ श्रीमस्तु शुभंभवती ॥
श्री स्वामी चरित्र सारामृत अध्याय पहिला
